Լույս է տեսել Մարտին Շիրինյանի «Զավարճալի պատմություն» պատմվածքների ժողովածուն

Զվարճալի պատմությունը» հեղինակի երկրորդ պատմվածքների ժողովածուն է՝ բաղկացած 26 տարաբնույթ և ճշմարտացի պատմություններից: Բոլոր պատմվածքներն առաջին անգամ են հրատարակվում, բացառությամբ «Ատրճանակով տղայի», որը հրատարակվել է «Առավոտ» թերթի «Գրական առավոտներ» բաժնում: Պատմվածքներում շոշափվում են տարբեր թեմաներ, ընդգրկելով հայրենասիրությունն ու դաստիարակությունը, սերն ու ատելությունը, կենցաղային և զավեշտալի իրավիճակները, անհամատեղելի ամուսնությունը, արտակարգ ընդունակությունները, գռեհկությունն ու անքաղաքավարությունը, այլասերվածությունը և  այլն: Ավելի վաղ հրատարակվել էր հեղինակի առաջին պատմվածքների ժողովածուն՝ «Հպանցիկ սեր» վերնագրով՝ բաղկա ցած 22 պատմվածքներից:

Ատիշե

Վաղ առավոտյան, երբ դեռ զով էր և արևն էլ այնքան անխնա չէր այրում երկնակամարից, մեր շենքի շքամուտքից մի գեղեցիկ աղջիկ դուրս եկավ փոքրիկ, սպիտակ, փափկամազիկ շնիկի հետ: Աղջիկը փոքրամարմին էր, նիհար, նուրբ դիմագծերով, աջ ձեռքի բոլոր մատները, բացառությամբ բութ մատի, կտրված էին: Դա անմիջապես աչքի էր զարնում, քանի որ հենց այդ ձեռքի մեջ էր գեղեցիկ, աշխույժ ու թռվռան շնիկի դարչնագույն շնաթոկը: Շնիկն այնպես քաշում, տանում էր աղջկան իր ետևից՝ կարծես աշխատանքից էր ուշանում: Փողոցում, բացի ինձնից ու նրանից, ոչ ոք չկար: Միգուցե դա էր պատճառը, որ աղջիկը մի թույլ ժպիտ պարգևեց ինձ և հետևեց իրեն առաջնորդող ժրաջան շնիկին: «Խե՜ղճ աղջիկ, - մտածեցի ես, - տեսնես ի՞նչ է եղել, որ անմատ է մնացել՝ միգուցե՞ դժբախտ պատահար մանուկ հասակում, կամ դաժան պատիժ` աններելի հանցանքի համար, ով գիտե՞»:

Ես դեռ երթուղային տաքսիի էի սպասում մեր շենքի առջևում գտնվող երթուղային տաքսիների կանգառում, երբ աղջիկը վերադարձավ. երևի խանութ էր գնացել նախաճաշի համար ուտելիք գնելու: Նա նորից ժպտաց ինձ, այս անգամ ավելի համարձակ՝ կարծես ծանոթ մարդու էր հանդիպել: Ես նույնպես ժպտացի և սիրալիր հարցրեցի նրան.

- Նոր կենվոր ե՞ք, մեր շենքում եք ապրելու՞:

Աղջիկը չհասկացավ ինձ: Ես հարցերս կրկնեցի ռուսերեն, այնուհետև անգլերեն: Նա գլխով արեց, որպես հաստատական նշան: Հարցրեցի.

- Անունդ ի՞նչ է:

- Ատիշե, նշանակում է հուր, կրակ:

- Պարսկաստանից ե՞ք:

- Այո՛:

- Շատ հաճելի է, - ասացի, - ես էլ եմ այս շենքից, անունս Վարդան է, գնում եմ աշխատանքի:

Գրեթե ամեն օր, առավոտյան աշխատանքի գնալիս, հանդիպում էի նրան: Անմատ պարսկուհին, կողքիցս անցնելիս  ժպտում էր ինձ, ինչպես հին ծանոթի: Ինձ թվում էր, որ նրա տրամադրությունը միշտ բարձր էր և շատ երջանիկ էր՝ իր շնիկի հետ զբոսանքի գնալիս: Շնիկն էլ էր ինձ հին ծանոթի տեղ դնում. ամեն անգամ ինձ հանդիպելիս, ուրախ, պոչիկը շարժվելով մի պահ մոտենում էր ինձ, հոտոտում՝ համոզվելու համար, որ դա ես եմ, այնուհետև քաշում տանում էր հմայիչ պարսկուհուն իր ետևից: Լսել էի, որ մահմեդականները, առավել ևս պարսիկները, ովքեր արմատական կամ ֆունդամենտալ իսլամիստներ են, պիղծ են համարում շներին, և հավանաբար Պարսկաստանում աղջիկը չէր կարողանա անկաշկանդ զբոսնել նույնիսկ  փոքրիկ, անպաշտպան շնիկի հետ: Ես դրանում այնքան էլ համոզված չեմ, բայց եթե դա այդպես է, ապա ինչքան երեխաներ և նույնիսկ մեծահասակներ, ովքեր սիրում են շների հետ խաղալ և զբոսնել, զրկված են այդ անմեղ հաճույքներից: Ափսո՜ս, շատ ափսո՜ս…

Ատիշեն ամուսին ուներ՝ հայ ամուսին Պարսկաստանից: Մի քանի օր անց, պատահմամբ, տեսա նաև նրան: Նրա անունը Վահիկ էր, պարսկուհու պես փոքրամարմին, բայց պակաս համակրելի: Նա ինչ-որ բիզնեսով էր զբաղվում, բացատրեց, բայց լավ չհասկացա, թե՞ ինչպիսի: Անզեն աչքով էլ երևում էր, որ նա սիրում էր իր չքնաղ կնոջը, անչափ շատ:

- Ի՜նչ երջանիկ ամուսիններ են, - ասացի հարևանիս, ով մի հարկ նրանցից վերև էր ապրում:

- Ի՜նչն են երջանիկ, - ասաց նա, - ամբողջ օրը կռվում են, կինն էլ հաճախակի լաց է լինում:

- Չի կարող պատահել, - բացականչեցի ես, - չեմ հավատում:

- Արդեն պատահել է և այն էլ նրանց եկած օրվանից. իմ բնակարանում ամեն ինչ պարզ լսվում է, որովհետև մեր շենքի առաստաղները վատ են ձայնամեկուսացված:

- Խե՜ղճ կին, - ասացի ես:

- Դեռ հարց է, ով է խեղճը՝ ամուսինը՞, թե՞ կինը, - փիլիսոփայեց հարևանս՝ Աշոտը, ով ընդհանրապես ամուսնացած չէր, չնայած պատկառելի տարիքին: 

Մի օր, կեսօրին, իմ հանգստյան օրը, մեր շքամուտքում ուժեղ գազի հոտ էր տարածվել. ես դա իսկույն նկատեցի, երբ բնակարանից դուրս եկա: Անմիջապես իմաց տվի հարևանիս՝ Աշոտին: Նա էլ հաստատեց իմ կասկածները: Մինչ մենք անհանգստացած քննարկում էինք, թե արդյոք ո՞ր բնակարանից է գազի արտահոսքը, ինչքանո՞վ է այն վտանգավոր, զանգահարե՞նք Գազի վթարային ծառայություն և ահազանգե՞նք այդ մասին, թե՞ ոչ, երբ մեր շքամուտքի դուռը բացվեց և Վահիկը ներս մտավ: Մենք անմիջապես դիմեցինք նրան.

- Վահի՛կ, չե՞ս զգում գազի հոտը, որ տարածվել է ամբողջ շքամուտքով մեկ:  Նա այլայլվեց և անվարան հայտարարեց.

- Վա՜յ, դա կինս է արել՝ Ատիշեն, երևի ուզում է ինքնասպան լինել:

- Ո՞նց թե ինքնասպան, - չափազանց զարմացած ու հուզված միաժամանակ գոչեցինք մենք, սակայն մեր հարցն անպատասխան մնաց, փոխարենը՝ նա հարցրեց.

- Շարժական աստիճանով, բակի կողմից կարո՞ղ եմ ապակեպատ պատշգամբով ներս մտնել և փրկել կնոջս:

           

- Այո՛, կարող ես: Բակում բավականին երկար, փայտյա աստիճան կա, հենի՛ր պատին և պատշգամբով ներս մտի՛ր, - ասաց Աշոտը, իսկ ես այդ միջոցին, առանց հապաղելու, իմ բջջային հեռախոսով զանգեցի 104՝ Գազի վթարային ծառայություն և ահազանգեցի գազի արտահոսքի մասին:

           

Ես և Աշոտը դուրս եկանք փողոց՝ դիմավորելու Գազի վթարային ծառայության ավտոմեքենային և շենքի աջակողմյան մասից տեսանք, թե ինչպես պատշգամբից Վահիկը ներս մտավ բնակարան: Մի քանի րոպե անց ուժգին պայթյուն լսվեց, և պատշգամբի ապակիները, վերածվելով արևածաղկի սերմերի չափ բազմաթիվ մանր բեկորների, մոտ հիսուն մետր շառավիղով, թռան այս ու այն կողմ: Բարեբախտաբար, այդ պահին ես և Աշոտը մեջքով էինք շրջված դեպի պատշգամբը և մոտավորապես երեսուն մետր հեռու էինք գտնվում: Շոգ ամառ էր, և, բնականաբար, մենք կարճաթև վերնաշապիկներով էինք: Մեր թևերի և պարանոցների բաց մասերը մի քանի տեղերից արյունոտվեցին ապակու մանր բեկորներից: Արյունահոսում էր նույնիսկ Աշոտի ձախ ականջը: Մի քանի րոպեից ժամանեցին հրշեջները, ոստիկանները, արտակարգ իրավիճակների ծառայության աշխատակիցները, շտապ օգնությունը և, իհարկե՛, գազի վթարային ծառայության  աշխատակիցները՝ իրենց ծառայություններին հատուկ, ուժեղ ձայնային ազդանշաններ արձակելով, ինչպես նաև կարճ ժամանակամիջոցում, մի ստվար հետաքրքասերների բազմություն հավաքվեց դեպքի վայրում:

- Ի՞նչ է պատահել, ի՞նչ է պատահել, - իրար հերթ չտալով, անընդհատ հարցնում էին մեզ հավաքվածները, սակայն մենք՝ ես և Աշոտը շվարած կանգնած էինք և կցկտուր պատասխաններ էինք տալիս նրանց, որովհետև դեռևս շատ բան չգիտեինք, մի քիչ էլ վախեցած էինք…

Հանկարծ ննջասենյակի պատուհանի գոգին երևաց Ատիշեն. նա կքանստած, հուսահատ հեծկլտում էր և ճչալով, ըստ երևույթին, օգնություն էր հայցում...

Նոր ժամանած արտակարգ իրավիճակների ծառայության աշխատակիցները նրան շենքի՝ դրսի կողմից, անմիջապես, անվնաս իջեցրին պատուհանի վրայից և տեղափոխեցին շտապ օգնության մեքենայի մեջ: Դատելով ամեն ինչից Ատիշեն վնասվածքներ չէր ստացել: Մի քանի վայրկյան անց Վահիկը դուրս ելավ. նա ամբողջովին արյունոտված էր, հատկապես շատ էր տուժել նրա դեմքը: Վահիկն այնպիսի տեսք ուներ, կարծես նոր էր վերադարձել ռազմի դաշտից: Նա մի կերպ, ուժերը հավաքելով, մոտեցել էր բնակարանի մուտքի դռանը և բացել էր այն, որպեսզի օգնության հասած ծառայությունները հեշտությամբ բնակարան մտնեին և կարողանային կատարել իրենց պարտականությունները: Չնայած աղմուկին և ժխորին անընդհատ լսվում էր Ատիշեի սրտաճմլիկ ու միալար հեծկլտոցը: Շտապ օգնության աշխատողները փութաջանորեն մոտեցան Վահիկին և, տեղափոխելով նրան շտապ օգնության մեքենայի մեջ, իսկույն հեռացան:       

Պայթյունի հետևանքով ավերվել էր ապակեպատ պատշգամբը և խոհանոցը: Վահիկը հետագայում տանտիրոջն ամբողջովին հատուցեց պատճառած նյութական վնասը:

Ատիշեն, իրոք, ինքնասպանության փորձ էր արել. նա բացել էր խոհանոցում տեղադրված գազօջախի կոճակները և միացրել էր բաց էլեկտրական սպիրալով աշխատող մազերը չորացնելու դյուրակիր սարքը պատշգամբում, իսկ ինքն առանձնացել էր ննջասենյակում, որը գտնվում էր պատշգամբի ետևում: Գազը կուտակվելուն պես, բնականաբար, պայթյունն անխուսափելի կլիներ: Պայթյունի ժամանակ նա վնասվածքներ չէր ստացել, որովհետև գտնվել էր ննջասենյակում, բայց անչափ վախեցել էր:

Զոհվեց միայն փոքրիկ, սպիտակ, փափկամազիկ շնիկը, որն այդքա՜ն լեցուն էր կյանքով: Հրշեջները նրան գտել էին խոհանոցում, պայթյունից կտոր-կտոր, մասնատված և արնաթաթախ: Խե՜ղճ, փոքրի՜կ, անմե՜ղ շնիկ:

Վահիկն ու Ատիշեն այլևս չվերադարձան այդ բնակարանում ապրելու: Ըստ ինձ հասած տեղեկությունների, Վահիկն ապաքինվել էր, բայց դեմքի վրա մնացել էին բավականին նկատելի և խորը այրվածքի հետքեր: Մենք չգիտենք՝ արդյո՞ք Վահիկը շարունակում է ապրել իր Ատիշեի հետ, թե՞ ոչ, ինչպես նաև՝ ինչու՞ էին նրանք այդքան հաճախ կռվում, և ինչո՞ւ էր Ատիշեն լաց լինում… Չգիտենք նաև՝ արդյո՞ք Ատիշեն գնահատեց իր ամուսնու սխրանքը, թե՞ ոչ: Չէ՞ որ, նա առանց երկմտելու ընդհառաջ գնաց ակնհայտ վտանգին, որպեսզի փրկի իր սիրելիին: Իսկ միգուցե, ինչպես արևելքի հանրահայտ բանաստեղծ ու փիլիսոփա Օմար Խայամն է ասում. «Մեկին մի մանրուք տաս, ամբողջ կյանքում կհիշի, մեկին էլ կյանքդ նվիրես, չի էլ հասկանա»: Մի բան է միայն պարզ, որ Ատիշեն հարազատ մնաց իր անվան նշանակությանը և կրակի մատնեց մեր շենքը՝ պայթեցնելով բնակարանը ու վտանգի ենթարկելով մեզ՝ շենքի բնակիչներիս:    

Կալիֆորնիա, Գլենդեյլ

3 օգոստոսի, 2016թ. 

«Խուլիգանները»

Ի՜նչպիսի մեծ երջանկություն է երեխա ունենալը: Երեխան դա բնության ամենագեղեցիկ հրաշքն է, Աստծու տված լավագույն պարգևը… Ընտանիքն առանց երեխայի չի կարող երջանիկ լինել, եթե նույնիսկ այն ստեղծվել է փոխադարձ շատ մեծ սիրո արդյունքում: Այդ է պատճառը, որ նորաստեղծ ընտանիքները ջանասիրաբար ձգտում են երեխա ունենալ ամուսնության առաջին իսկ օրվանից սկսած, իսկ եթե այս կամ այն պատճառով ուշանում է այդքան շատ սպասվող երեխայի գալուստը, ապա անհանգստանում են ոչ միայն նոր ամուսնացած զույգերը, այլ նաև նրանց մոտիկ հարազատները, սրտակից ընկերներն ու մտերիմները, համենայն դեպս դա այդպես է հայկական ընտանիքներում:

Շատերի կարծիքով զույգերն ամուսնանում են միմիայն սիրո պատճառով, բայց ընդհանրապես մարդկանց մեծ մասի ամուսնանալու գլխավոր պատճառը երևի երեխա ունենալու անհուն ցանկությունն է, հատկապես՝ կանանցը: Միթե՞ քիչ կան ամուսնական զույգեր, որոնք ամուսնացել են փոխադարձ հարգանքի և համակրանքի վրա հիմնված և  կարողացել են ստեղծել ամուր ու համերաշխ ընտանիքներ, դրան նպաստել է նոր ծնված մանուկը կամ մանուկները նաև: Իհարկե՛, ամենաիդեալական ընտանիքը դա այն ընտանիքն է, որը ստեղծվել է փոխադարձ սիրո, համակրանքի, հարգանքի և երեխաներ ունենալու անսահման ցանկության վրա: Ոչ ոք չի կարող ժխտել դա:

Ցավալի է, բայց միայն հղիանալը դեռևս կայուն երաշխիք չէ երեխա ունենալու համար, քանի որ բավականին հաճախ առկա է նաև հղիության բնական ընդհատման վտանգը: Դժբախտաբար թե՛ տղամարդկանց, և թե՛ կանանց գերակշիռ մասը չափազանց մակերեսային պատկերացումներ ունի հղիության մասին: Նրանցից շատերն անգամ չգիտեն, որ հղիությունը սկսվում է ոչ թե արգանդում, այլ Ֆալոպյան փողերում կամ ձվափողերում և միայն 3-4 օր հետո սերմնաբջիջով բեղմնավորված ձվաբջիջն իջնում է արգանդ և կպչում արգանդի պատին՝ էնդոմետրիումին. չգիտեն, որ հղիության առաջին երեք ամիսների ընթացքում ձևավորվում է երեխայի սաղմը՝ էմբրիոնը, իսկ այնուհետև պտուղը. չգիտեն, որ երեխայի սեռը կախված է տղամարդկանց x կամ y քրոմոսոմների և կանանց x քրոմոսոմների համապատասխան զուգակցումից, այսինքն՝ (x-x)-ի դեպքում աղջիկ է ծնվում, իսկ (x-y)-ի դեպքում՝ տղա. չգիտեն, որ հղիության սկզբնական շրջանում շատ մեծ է կանանց սեռական հորմոններից մեկի՝ պրոգեստերոնի և տղամարդկանց սեռական հորմոնի՝ տեստոստերոնի դերը և այլն:

Խորհրդային Միության տարիներին, միգուցե և Հայաստանի անկախացումից հետո էլ, բժիշկները, այդքան հաճախ հանդիպող, կանանց հղիության բնական ընդհատումից պաշտպանելու համար առաջարկում էին ստացիոնար կամ հիվանդանոցային պայմաններում բուժում, որն ըստ էության պառավական բուժման մեթոդներից այն կողմ չէր անցնում. նրանք առաջարկում էին տևական անկողնային ռեժիմ, վիտամին E, խուսափել ծանր իրեր բարձրացնելուց, սեռական հարաբերություններից, կռանալուց և, երևի ձևականորեն, կատարում էին արյան ու մեզի ընդհանուր անալիզներ: Բնականաբար այդպիսի բուժումը ոչ ոքի չէր օգնում: Մինչդեռ արևմտյան զարգացած երկրներում առաջարկում էին բավականին ազդեցիկ և փորձված հորմոնային բուժում՝ պրոգեստերոն, որը զգալիորեն բարձրացնում է սաղմի կամ էմբրիոնի կենսունակությունը և տեստաստերոն, որի շնորհիվ բարձրանում է սաղմի կպչողականությունն էնդոմետրիումին: Կինն իրեն անհրաժեշտ տեստաստերոնը, հղիության առաջին ամիսներին, կարող է ստանալ նաև ամուսնուց՝ ինտենսիվ սեռական հարաբերությունների շնորհիվ, քանի որ այդ ժամանակ զգալիորեն բարձրանում է նրա սեռական հակման կամ լիբիդոյի զգացողությունը: Սխալ բուժման պատճառով, ո՞վ գիտե ինչքա՜ն երեխաներ, դեռ սաղմնային վիճակում դատապարտված են եղել ոչնչացման Խորհրդային Միության տարիներին, միգուցե և հետո էլ:    

Լևոնն ու Նարինեն մի քանի տարի պայքարում էին երեխա ունենալու համար, բայց դեռևս ապարդյուն: Նարինեն արդեն մի քանի անգամ հղիացել էր, բայց հղիության առաջին երկու ամիսների ընթացքում հղիությունը բնական ձևով ընդհատվում էր՝ հոգեկան մեծ ցավ պատճառելով երիտասարդ ամուսնական զույգին: Ամեն անգամ Նարինեն ստացիոնար բուժում էր անցնում, բայց միևնույն է վիժում էր: Այս անգամ էլ նա հիվանդանոցում բուժման կուրս էր անցնում. բուժող բժիշկը հուսադրում էր, քանի որ արդեն երկուս ու կես ամիս անցել էր, իսկ բնական վիժման վտանգը գրեթե ամբողջովին կանցներ երեք ամիս հղիությունը պահպանելուց հետո:

Նարինեի մայրը և սկեսուրն այլևս չէին հավատում բժիշկներին և ջերմորեն աղոթում էին նրա համար՝ ապավինելով միայն Աստծուն:

Լևոնն ամեն օր, աշխատանքից հետո այցելում էր կնոջը, միաժամանակ համով ուտելիքներ փոխանցելով նրան, որ փոխնեփոխ պատրաստում էին նրա մայրը և զոքանչը: Ամեն անգամ Նարինեին տեսնելիս, Լևոնը փորձում էր հուսադրել նրան.

- Մի օր էլ անցավ, Նարինե ջան, միգուցե լավ կլինի, հը՞:

- Հա, լավ կլինի Լևոն ջան, - ժպտալով պատասխանում էր կինը:

Մի օր Լևոնը, տուն գնալիս, հիվանդանոցի սպասասրահով անցնելիս լսեց, թե ինչպես է մի երիտասարդ տղա հայհոյում բժշկուհուն.

- Ես քո մե՜րը… Ես քո մե՜րը…

- Երիտասարդ, կարգին պահիր քեզ, այլ ոչ թե խուլիգանի պես, թե չէ՝ հենց հիմա միլիցիա կզանգեմ, - սրտնեղելով սաստում էր նրան բժշկուհին.

- Զանգի՛ր, ես քո մերը… Զանգի՛ր, որ գան քեզ տանեն, պոռնի՜կ…

Լևոնը հիշեց մոր ասածը. «Դժվարին պահին կանայք անիծում են, իսկ տղամարդիկ՝ հայոյում» և, չկարողանալով անտարբեր մնալ, մոտեցավ երիտասարդին: Երբ իմացավ եղելությունը, անկախ իրենից, ինքն էլ հայհոյեց բժշկուհուն.

- Ես քո մե՜րը… Ես քո մե՜րը…

Այդ պահին սպասասրահ մտավ մի միլիցիոներ և պինդ բռնեց Լևոնի թևից: Ըստ երևույթին, հիվանդանոցի մյուս աշխատակիցներն արդեն հասցրել էին զանգել միլիցիա:

- Մյուս խուլիգանին էլ բռնե՛ք, նա էլ էր հայհոյում, - ոգևորված գոռաց բժշկուհին:

Երբ միլիցիերն իմացավ, թե ինչ է պատահել, չկարողացավ իրեն զսպել, և շրջվելով դեպի բժշկուհին, գոռաց.

- Ես քո մե՜րը… Ես քո մե՜րը …

Պարզվեց, որ երիտասարդը մի օր առաջ իր հղի կնոջը բերել էր հիվանդանոց, որպեսզի պաշտպանեին նրան հղիության բնական ընդհատումից, իսկ բժիշկը նրա հղիությունն արհեստականորեն ընդհատել էր:  

Կալիֆորնիա, Գլենդեյլ

30 հուլիսի, 2016թ.

«Այսպես աղքատ դեռ եղած չենք…»*

«Միթե՞ այս վիճակից դուրս գալու ելք չկա»,- մտածում էր Գեղամը, առավոտյան արթնանալով, - «Էս ի՜նչ օրի հասանք, ո՜վ գիտի մեր վիճակում հայտնված ինչքա՜ն մարդիկ կան Հայաստանում, միգուցե և ավելի վատ, իսկ իշխանավորները ցոփության ու շքեղության մեջ վայելում են իրենց կյանքը, առանց ժողովրդի մասին գեթ մի փոքր մտահոգվելու»: Նա ակամա հիշեց աղայանական այս տողերը.

Այսպես աղքատ դեռ եղած չենք,
Կտրվել է ամեն բան։*

Գեղամը կենսթոշակառու էր. նրա կենսաթոշակը չէր հերիքի նույնիսկ իր գոյությունը մի կերպ պաշտպանելու համար, ուր մնաց նյութապես օգնելու ընտանիքի մյուս անդամներին՝ կնոջը, որդուն, հարսին, և երկու փոքրիկ, մանկահասակ թոռնուհիներին՝ ութ ամսական Լուսինեին և չորս տարեկան Գայանեին: Երեկ՝ իր մինուճար որդին կորցրել էր աշխատանքը, և վեց հոգանոց ընտանիքի միակ եկամտի աղբյուրը նրա կենսաթոշակն էր և կնոջ չնչին աշխատավարձը, ով ժամանակավոր աշխատում էր որպես բժիշկ  հանգստյան տանը:

Երկար մտորելուց հետո նա որոշեց հայտարարություն տալ համացանցում՝ դպրոցականների հետ մաթեմատիկա պարապելու առաջարկով: Թեև նա վաթսունյոթ տարկեկան էր, բայց թերևս կարող էր, գոնե ժամանակավոր, մինչև որդու աշխատանքի ընդունվելն աշխատել: Նա ամբողջ կյանքն աշխատել էր դպրոցում՝ որպես մաթեմատիկայի ուսուցիչ: Գեղամը սիրով էր դասավանդել, և առնվազն աշակերտների մի քանի սերունդ նրանից էր սովորել մաթեմատիկա: Պակաս կարևոր չէր նաև նրա ահռելի փորձառությունը՝ որպես մանկավարժի:

Հաջորդ օրը Գեղամը երկար սպասեց, բայց ոչ ոք չզանգահարեց, ի պատասխան նրա տված հայտարարությանը: Միայն երկու օր անց զանգահարեց մի կին և պայմանավորվեց նրա հետ իր դստեր հետ մաթեմատիկա պարապելու համար: «Երեք օրվա մեջ ընդամեն մեկ զանգ», - մտածեց տարեց ուսուցիչը, - «Այնքան էլ շատ չէ, չնայած դա թեև փոքրիկ, բայց հաջողություն է»:

Հաջորդ օրը երեկոյան ժամը հինգին Գեղամը պետք է գնար իր նոր աշակերտուհու տուն՝ մաթեմատիկա պարապելու: Նա առավոտյան  վարսավիրանոցում ալեխառն մազերը կտրելուց հետո, վերադարձավ տուն, սափրվեց, լողացավ և ամեն կերպ իրեն կարգի բերեց, որպեսզի նոր աշակերտուհուն այցելելիս հաճելի տեսք ունենար: Այնուհետև զգեստապահարանից հանեց իր հին, բայց դեռևս չմաշված կոստյումը և ուշադիր զննելուց հետո մի լավ հարթուկեց: Գեղամի բնակարանը գտնվում էր քաղաքի արվարձաններից մեկում, իսկ աշակերտուհունը՝ քաղաքի կենտրոնում: Նա՝ միայն երկու տարբեր ավտոբուսներ կամ երթուղային տաքսիներ փոխելով կարող էր հասնել այնտեղ՝ ճանապարհի վրա ծախսելով մոտ քառասուն րոպե, իսկ սպասելու վրա՝ մոտ տաս րոպե: Զանգահարող կինը, ով աշակերտուհու մայրն էր, երկար սակարկեց գնի շուրջը և վերջապես համաձայնվեց ժամում 1500 դրամ* վճարելու նրան: Չնայած վարձատրությունը քիչ էր, բայց Գեղամը համաձայնվեց, քանի որ մտածեց, որ միգուցե կինն էլ իր նման, կամ շատ ուրիշների նման դրամական կարիքի մեջ է:  

Գեղամը պայմանավորված ժամից մեկ ժամ առաջ դուրս եկավ տնից և ուղևորվեց ավտոբուսի կանգառը: Մի քանի րոպեից ավտոբուսը եկավ: Ավտոբուսը լեփ-լեցուն էր, սակայն նա ոտքի վրա չմնաց: Մի բարետես, երիտասարդ տղա վեր կացավ նստած տեղից և հարգանքով տեղ տվեց նրան: «Ի՜նչ լավ սերունդ է մեծանում», - մտածեց նա, - «Միգուցե՞ նրանք մի բան անեն և Հայաստանը փրկեն ներկայիս կաշառակեր ու թալանչի պաշտոնավարողներից»: Երբ նա փոխեց ավտոբուսը, այնտեղ էլ մի սիրունատես աղջիկ իր տեղը զիջեց նրան:

Գեղամը, որպես ճշտապահ և քաղաքավարի մարդ, պայմանավորված ժամից մոտ տասը րոպե առաջ արդեն իր ապագա, մաթեմատիկայի աշակերտուհու՝ շենքի առջևում էր: Հակառակի պես նրա բնակարանը գտնվում էր հինգ հարկանի շենքի չորրորդ հարկում, որտեղ վերելակ չկար: Նա ստիպված, դանդաղ քայլերով, ամեն մի հարկում հանգստանալով, վերջապես հասավ տեղ: 

Բնակարանի շքեղ, երկսթյա, ծանր դուռը բացեց քառասուն անց մի կին: Նա անմիջապես հարցրեց.

- Դուք ո՞վ եք:

- Տիկին, ես Գեղամ Մովսիսյանն եմ, մաթեմատիկայի ուսուցիչը: Երեկ երևի Ձեր հետ պայմանավորվեցինք այսօրվա, ժամը հինգի, համար, - սիրալիր պատասխանեց նրան ուսուցիչը:

- Դուք քանի՞ տարեկան եք, - տարակուսած հարցրեց նրան կինը:

- Վաթսունյոթ:

- Վաթսունյո՞թ: Մենք չէինք պատկերացնում, որ Դուք այդքան մեծ եք, մեզ ավելի երիտասարդ մաթեմատիկայի ուսուցիչ է պետք, - ասաց կինը հիասթափված, - իմ աղջիկն ընդամենը տասնհինգ տարեկան է:

- Բայց տիկին, ի՞նչ կապ ունի իմ, կամ մանավանդ Ձեր աղջկա տարիքը մաթեմատիկա պարապելու հետ: Ես մոտ քառասուն տարի աշխատել եմ դպրոցում՝ որպես մաթեմատիկայի ուսուցիչ: Ինձնից ավելի հարմար ուսուցչի թեկնածու Ձեր աղջկա համար չէիք կարող գտնել: Իմ կարծիքով քառասուն տարվա փորձառությունն այնքան էլ քիչ չէ:

- Մենք ակնկալում էինք տեսնել ավելի երիտասարդ ուսուցչի, - անընդհատ նույնն էր ասում աշակերտուհու մայրը:

Բնակարանը շատ շքեղ կահավորված էր, ամենուրեք թանկարժեք իրեր էին երևում, իսկ հյուրասենյակի մի անկյունում չեխական, Petrof մակնիշի բսրձրարժեք դաշնամուր էր դրված: Գոնե քաղաքավարությունից դրդված, կինը չառաջարկեց տարեց ուսուցչին նստել և մի փոքր հանգստանալ՝ լավ տեղյակ լինելով, որ նա բավական հեռվից է գալիս և, իհարկե, չառաջարկեց թեյ կամ սուրճ, կամ թեկուզ մի բաժակ սառը ջուր:

Տարեց ուսուցիչը, չափազանց հիասթափված նրա վերաբերմունքից, անվստահորեն առաջարկեց.

- Իսկ ինչու Ձեր աղջկա կարծիքը չեք հարցնում, միգուցե նա համաձայն է, որ իր հետ պարապեմ:

- Նրա կարծիքը կարևոր չէ, ես եմ որոշում: 

- Լավ, թող այդպես լինի, բայց Դուք իմ տարիքը չհարցրեցիք, երբ խոսում ու պայմանավորվում էիք ինձ հետ հեռախոսով: Ու, քանի որ այսքան ճանապարհ եմ եկել ու հասել այստեղ, ուրեմն վճարեք ինձ 1500 դրամ՝ որպես հատուցում, այսինքն՝ առաջին դասի՝ մեկ ժամի՝ արժեքի չափով, ինչպես պայմանավորվել էինք: 

- Ի՞նչ: Ինչու՞ պետք է վճարեմ: Ոչ մի բան էլ չեմ վճարի, - ձայնը գլուխը գցելով, ասաց կինը, - ի՞նչ եք արել, որ վճարեմ:

- Բայց Դուք եք ինձ այստեղ հրավիրել, ես իմ կամքով չեմ եկել, իսկ հիմա էլ ինքներդ եք դասը չեղյալ հայտարարում, այդպես չէ՞:

- Այդպես է, որովհետև Դուք տարիքով մեծ եք, իսկ ես ուզում էի, որ իմ աղջկա մաթեմատիկայի ուսուցիչը երիտասարդ լիներ: Միթե՞ պարզ չէ: 

- Լավ, լա՜վ: Այդ դեպքում գոնե ճանապարհածախսս վճարեք՝ 400 դրամ, - հուսահատ բացականչեց ուսուցիչը:

- Կվճարեմ 200 դրամ միայն, որովհետև ես էլ եմ տուժել: Վնասի կեսն էլ թող ձեր հաշվին լինի, - ասաց կինը զայրացած:

Կնոջ վրդովված ու ճղճղան ձայնը լսելով հարկաբաժնի հարևանները, հետաքրքրությունից դրդված բացեցին իրենց բնակարանների մուտքի դռները և սկսեցին ուշադրությամբ հետևել նրանց վեճին: Կինը նյարդային շարժումներով, խիստ զայրացած 200 դրամ բերեց և տալով ուսուցչին, ասաց.

- Վերցրեք այս 200 դրամն ու անմիջապես հեռացեք: Չեք տեսնու՞մ, որ իմ անչափ հետաքրքրասեր հարևաններն ուշադիր մեզ են նայում:

Հարևաններից մեկն էլ, չկարողանալով զսպել իրեն, բացականչեց.

- Չե՜ն էլ ամաչում, այդքա՜ն հարուստ են, բայց խեղճ մարդու, նույնիսկ, ճանապարհածախսը կիսովի են հատուցում, - ու դուռը շրխկացնելով ներս մտավ:

*Ղազարոս Աղայան, մի տող «Ճախարակ» բանաստեղծությունից

*Ղազարոս Աղայան, երկու տող «Ճախարակ» բանաստեղծությունից

*1500 դրամ՝ մոտ 3 դոլար

Կալիֆորնիա, Գլենդեյլ

16 հուլիսի, 2016թ.

Լույս է տեսել Մարտին Շիրինյանի «Հպանցիկ սեր» պատմվածքների ժողովածուն

Լույս է տեսել Մարտին Շիրինյանի «Հպանցիկ սեր» պատմվածքների ժողովածուն, որի մեջ ընդգրկված են 22 պատմվածքներ: Գրքում զետեղված բոլոր պատմվածքների հիմքում ընկած են իրական պատմություններ՝ սիրո, հայրենասիրության, հնարամտության, արտասովոր դեպքերի, մարդկային բազմապիսի հարաբերությունների և այլնի մասին: 

ԱՄՆ-ում տպագրվել է Մարտին Շիրինյանի «Խաբկանք» պատմվածքը

Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների Կալիֆորնիա նահանգի Գլենդեյլ քաղաքում հրատարակվող ՀԱՄԱՅՆԱՊԱՏԿԵՐ գրական-մշակույթային հանդեսի (պատվավոր նախագահ՝ Կարո և Մարիա Ճրճրյաններ, հիմնադիր և գլխավոր խմբագիր, ճանաչված բանաստեղծ Սարո Գյոդակյան) 70-րդ համարում, 2016թ. մայիսին տպագրվել է Մարտին Շիրինյանի «Խաբկանք» պատմվածքը (էջ՝ 52):

Կալիֆորնիա, Գլենդեյլ

15 մայիսի, 2016թ. 

«Հակաբեղմնավորիչ միջոց»

Գալուստն ու Մանվելն ընկերներ են: Գալուստը ճարտարագետ է, իսկ Մանվելը՝ կենսաբան: Նրանք հաճախ են ազատ ժամանակ ունենում երեկոյան զբոսանքների համար: Թեև նրանք երկուսն էլ ամուսնացած են և երեխաներ ունեն, բայց հազվադեպ են զբոսանքի գնալիս զրուցում ընտանեկան թեմաներով. նրանց հետաքրքրությունների շրջանակը տեխնիկան է, գիտությունը և արվեստը:

- Գիտականորեն ապացուցված է, - ասաց Գալուստը, - որ արծաթի իորնների նույնիսկ աննշան քանակություններն ի վիճակի են ոչնչացնելու բոլոր միաբջիջ օրգանիզմներին, բայց անվնաս են բազմաբջիջ կենդանիների, այդ թվում նաև մարդու համար:

- Միանգամայն ճիշտ է, - շարունակեց Գալուստի թեման Մանվելը, - քանի որ ախտածին մանրեները նույնպես միաբջիջ են, հետևաբար, նրանց համար էլ են արծաթի իոնները կործանարար: Մ.թ.ա. հինգերորդ դարի պատմիչ Հերոդոտը փաստում է, որ պարսից արքա Կիրը ջուր է խմել միայն արծաթյա գավաթներից, իսկ հին հնդկական կրոնական աղբյուրները վկայակոչում են, որ հնդիկները ջուրը վարակազերծել են՝ ջրի մեջ արծաթյա ձող ընկղմելով: Արծաթե սպասքից են օգտվել նաև հին հռոմեացիներն, ինչպես նաև անպարտելի Ալեքսանդր Մակեդոնացին ու նրա քաջ զորավարները, որպեսզի պաշտպանվեն այնպիսի մահաբեր, վարակիչ հիվանդություններից, ինչպիսիք են՝ ժանտախտը, որովայնային տիֆը, բծավոր տիֆը, խոլերան և այլն:

Գալուստին այս բոլորը քաջ հայտնի էր. դեռ վաղուց նրա գլխում մի միտք էր հասունացել՝ օգտագործել արծաթի իոններ պարունակող ջրային լուծույթը, որը կարելի է ստանալ արծաթի էլեկտրոլիզի օգնությամբ, որպես արդյունավետ հակաբեղմանվորիչ միջոց, որովհետև տղամարդկանց սերմնաբջիջներն էլ են միաբջիջ:

Գալուստի գաղափարը դուր եկավ Մանվելին, մանավանդ ստուգելն այնքան էլ դժվար չէր: Սովորաբար մանրադիտակի տակ սերմնաբջիջներն աշխույժորեն շարժվում են: Եթե նրանց շարժումը դադարի կամ ինչպես բժշկության և կենսաբանության մեջ է ընդունված ասել՝ ֆիքսվի մի կաթիլ արծաթի իոններ պարունակող ջրային լուծույթից, ապա գաղափարը կարելի է համարել գործնականորեն ստուգված: Ընկերները պայմանավորվեցին գաղափարը գրանցել Հայաստանի մտավոր սեփականության գործակալությունում` որպես օգտակար մոդել, եթե փորձերը հաջողությամբ ընթանան:

- Իմիջիայլոց, - ասաց Մանվելը, օգակար մոդելների, գյուտերի և նույնիսկ հայտնագործությունների գրանցումը Հայաստանում ամենաէժանն է՝ համեմատած մյուս երկրների հետ: Ընդամենը պետք է վճարել մի քանի հազար դրամ՝ 5000-15000 կամ 10-30 դոլար, մինչդեռ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների արտոնագրերի և ապրանքանիշերի գրասենյակում (USPTO), Համաշխարհային մտավոր սեփականության կազմակերպությունում (WPO), կամ Եվրոպական արտոնագրային գրասենյակում (EPO) դա կարժենա բավականին թանկ՝ մոտ 5000-6000 դոլար:

- Ի՞նչ է տալիս գաղափարի հեղինակին կամ հեղինակներին մտավոր սեփականության արտոնագրումը, - հարցրեց Գալուստը:

- Նախ` հեղինակային իրավունք և հետո` աշխարհագրական պաշտպանվածություն, այսինքն ոչ ոք առանց հեղինակի կամ հեղանակների հետ պայմանավորվելու իրավունք չունի տվյալ երկրում կամ տարածաշրջանում արտոնագրված մտավոր սեփականությունից օգտվելու: 

- Ուրեմն, արժե արտոնագրել, - արձագանքեց նրան Գալուստը:

- Դա շատ օգտակար մտահղացում կլիներ, եթե գործնականորեն ապացուցվեր, - ասաց  Մանվելը, - չէ՞, որ ներկայումս մարդկության ամենակարևորագույն խնդիրներից մեկը՝ ծնելիության մակարդակի վրա վերահասկողություն սահմանելն է, իսկ դրա համար հուսալի և միևնույն ժամանակ առողջության համար անվնաս հակաբեղմնավորիչ միջոցներ են հարկավոր: Որոշ երկրների բնակչությունն, ինչպիսիք են Չինաստանը (մոտ 1,4 մլրդ մարդ) և Հնդկաստանը (մոտ 1,3 մլրդ մարդ), այնքան արագ են բազմանում, որ շուտով երկրագունդն ի վիճակի չի լինի ապահովելու մարդկությանն անհրաժեշտ բոլոր կենսականորեն անհրաժեշտ պայմաններով, հատկապես խմելու ջրով և սննդով: Ծնելիությունը բավականին բարձր է նաև մի շարք մահմեդական երկրներում: Իհարկե, այդ խնդիրը միայն ծնելիության մակարդակի վերահսկողությամբ չի լուծվի, քանի որ կան նաև սոցիալական, քաղաքական, կրոնական, ազգային և այլ բազմաթիվ պատճառներ:

- Փոքրիկ տղաս՝ Գագիկը, - ասաց Գալուստը ժպտալով, - կատակով հաշվել էր, որ եթե մեկ րոպեում երկրի վրայից անհետանար հազար չինացի, ապա նրանց բոլորի անհետացման համար կպահանջվեր մոտ 972 օր կամ մոտ երկու տարի և ութ ամիս, իսկ հնդիկների դեպքում՝ մոտ 902 օր կամ մոտ երկու տարի և վեց ամիս: Իհարկե, ոչ ոք չի ուզում, որ չինացիները կամ հնդիկները վերանան, մանավանդ նրանք հնագույն քաղաքակրթությունների կրողն են հանդիսանում: Անգամ այդ երկրների կառավարություններն են անհանգստացած տվյալ խնդրով, օրինակ՝ Չինաստանը ծնելիության մակարդակը կարգավորելու նպատակով, խիստ սահմանափակումներ է մտցրել, ըստ որի յուրաքանչյուր չինացի ընտանիք իրավունք ունի ունենալու ընդամենը մեկ երեխա: Դպրոցական որդուս չարաճիճի, կատակով կազմած խնդիրը պատկերավոր կերպով ահազանգում է երկրագնդին սպառնացող գերբնակեցման վտանգի մասին, - ծիծաղելով ասաց Գալուստը: 

Փորձերը հուսադրող էին, ավելի ճիշտ մանրադիտակի առարկայական ապակու վրա տղամարդկանց սերմնահեղուկի կամ այսպես կոչված սպերմայի վրա արծաթի իոնային լուծույթը միանգամայն կործանարար ազդեցություն էր թողնում, և ոչ մի սերմնաբջիջ կամ սպերմոտոզոիդ չեր փրկվում. նրանք բոլորն անխտիր ֆիքսվում էին, այլ կերպ ասած՝ դադարում էին գոյություն ունենալուց: Գալուստն ու Մանվելը չափազանց ոգևորված էին արդյունքներով, քանի որ արծաթի լուծույթն, ի տարբերություն բորաթթվի և կալիումի պերմանգանատի, անվնաս է, որոնք կանայք օգտագործում էին սեռական ակտից հետո որպես հակաբեղմնավորիչ միջոց: Արծաթի լուծույթը նաև օժտված է ախտահանիչ հատկություններով, ինչպես բորաթթուն ու կալիումի պերմանգանատը: Իմիջայլոց, բորաթթուն այլևս խորհուրդ չի տրվում օգտագործել որպես հակաբեղմնավորող միջոց, որովհետև բացասաբար է անրադառնում կանանց վերարտադրողական ֆունկցիայի վրա: Հենց այդ հատկության շնորհիվ է, որ ներկայումս բորաթթվով վերացնում են խավարասերներին, ավելի ճիշտ նրանց զրկում են վերարտադրվելու հնարավորությունից:

Փորձերը հաջողությամբ պսակվեցին: Տղամարդու սերմնահեղուկը մշակվելով արծաթի լուծույթով, մի անգամից  դառնում էր ոչ պիտանի, քանի որ նրա պարունակության մեջ մտնող բոլոր սերմնաբջիջներն անմիջապես ֆիքսվում էին: Մանվելն առաջարկեց  համեմատության համար թորած ջրով և խմելու ջրով մշակել սերմնահեղուկը: Արդյունքն ավելի քան զարմանալի էր: Սերմնաբջիջներն անմիջապես  ֆիքսվում էին նաև թորած ջրի և սովորական խմելու ջրի ազդեցություննից: Փորձնական եղանակով պարզվեց, որ ջուրը նույնպես հիանալի հակաբեղմնավորիչ միջոց է:

- Ի՞նչն է պատճառը, - հարցրեց Գալուստը Մանվելին, - ինչպե՞ս կարող է սովորական խմելու ջուրը կործանարար լինել սերմնաբջիջների համար:

- Առայժմ չեմ կարող պատասխանել այդ հարցին, բայց կարող ենք գնալ ընկերոջս՝ Սուրենի մոտ, պատասխանեց Մանվելը, - քանի որ նա զբաղվում է հավերի վերարտադրողական ֆունկցիայի աճի խնդիրներով: Միգուցե նա կարողանա բացատրել, թե՞ ինչ է կատարվում:

Սուրենն աշխատում էր նույն գիտահետազոտական ինստիտուտում, որտեղ և Մանվելը: Նրա աշխատասենյակը բավականին ընդարձակ էր: Սենյակի մի անկյունում դրված էր լաբորատոր աշխատանքների համար նախատեսված ուղղանկյունաձև, երկար սեղանը, որը բեռնված էր բազմաթիվ սրվակներով, քիմիական նյութերով լցված անոթներով, գործիքներով, և մանրադիտակով, իսկ լվացարանի վերևում տեղադրված էր ջրի թորման սարքը: Սենյակի մի այլ անկյունում կար մի մեծ գրապահարան, որտեղ Սուրենի մասնագիտական գրքերն էին և փորձամատյանները: Նա նստած էր գրասեղանի մոտ և ինչ-որ հաշվարկներ էր անում, երբ ընկերները եկան: Սովորաբար Սուրենը լաբորատոր ուսումնասիրությունների համար հատուկ գործիքի օգնությամբ վերցնում էր աքլորների սպերման, որն, ի զարմանս Գալուստի և Մանվելի, հեղուկ չէր, այլ փոշի, կամ ավելի ճիշտ՝ սերմնափոշի: Այն պահպանելու համար նա օգտագործում էր ֆիզիոլոգիական լուծույթ: Վերջինս, պարզապես թույլ խտությամբ, թորած ջրի մեջ պատրաստված աղաջուր է: Համաձայն Սուրենի բացատրության, միայն ֆիզիոլոգիական լուծույթի մեջ են սերմնաբջիջները տևական ժամանակ պահպանում իրենց կենսունակությունը:

- Սովորական խմելու ջուրն անմիջապես ոչնչացնում է սպերմատոզոիդներին, - ասաց Սուրենը: Այսինքն, կարելի է ասել, որ ամենահարմար, ամենաանվնաս և ամենարդյունավետ հակաբեղմնավորիչ միջոցը՝ դա ջուրն է: Տղամարդու սպերման պարունակում  է ավելի քան մի քանի հարյուր միլիոն սպերմատոզոիդներ, որոնցից միայն մեկն է սեռական ակտից հետո հասնում կնոջ Ֆալոպյան փողերին և բեղմնավորում ձվաբջիջը:  Իմիջայլոց, ձբաբջիջը մոտավորապես 0,1-0,2 մմ չափեր ունի, այսինքն նույնիսկ անզեն աչքով տեսանելի է, մինչդեռ սպերմատոզոիդը միայն կարելի է տեսնել մանրադիտակի առարկայական ապակու վրա, քանի որ մոտ երեսուն անգամ փոքր է ձվաբջջից: Տղամարդը համարվում է անպտուղ, եթե նրա սպերմատոզոդիների մոտ մեկ երրորդն է միայն  շարժուն կամ կենդանի: Դա նշանակում է, որ եթե նույնիսկ խմելու ջուրը սեռական ակտից հետո ինչ-ինչ պատճառներով ֆիզիկապես չշփվի սպերմատոզոիդների մի մասի հետ, միևնույն է այդքան քիչ քանակությամբ սպերմատոզոիդները չեն կարող հասնել Ֆալոպյան փողերին և բեղմնավորել ձվաբջիջը:

- Բա ինչու՞ են արևմտյան մի շարք երկրներում կանայք որպես հակաբեղմնավորիչ միջոց օգտագործում հորմոնալ նախապատրաստուկներ, որոնք, ըստ երևույթին, այնքան էլ անվնաս չեն, - բացականչեց Գալուստ: Միթե՞ գիտնականները և բժիշկները Արևմուտքում, մասնավորապես Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների նման զարգացած երկրում դա չգիտե՞ն: Չե՛մ հավատում:

- Իհարկե, գիտեն, բայց դեղագործությունն ամենախոշոր և ամենաեկամտաբեր բիզնեսներից մեկն է ամբողջ աշխարհում, - ասաց Սուրենը:

- Բայց դա խաբեությու՜ն է, - հուզված բացականչեցին Գալուստն ու Մանվելը:

- Այո՛, խաբեություն է, ի՞նչ կարող ենք անել: Ինչպես Զամբախովն էր ասում Գաբրիել Սունդուկյանի «Խաթաբալա» կատակերգության մեջ. «Դիփ խափիլ է, խափիլ ու խափիլ…», «Ամեն բանումը խափում ինք ու խափում ինք…», «Մենք էլ դիփ խափված ինք ու խափած ինք…»

Գլենդել, Կալիֆորնիա

16 մարտի, 2016թ.

«Ինքնասպանը»

Ուսանողական հանրակացարանի տասնչորսերրոդ հարկի սենյակներից մեկում թեժ վիճաբանություն էր ընթանում Կատերինա Տոլկունովայի և Իգոր Կռաչկովի միջև: Նրանք երկուսն էլ Մոսկվայի Ֆիզիկոտեխնիկական ինստիտուտի ուսանողներ էին: Իգորը Կատյային մեղադրում էր ստախոսության և դավաճանության մեջ, մինչդեռ աղջիկն ամեն ինչ ժխտում էր:

- Այդպիսի բան չի եղել, ավելին՝ ես նույնիսկ չեմ ճանաչում այդ ուզբեկ տղային՝ Տուլյագային, ում մասին դու խոսում ես:

- Տուլյագա՝ նրա ազգանունն է, իսկ անունը՝ Սադրուդդին է: Միգուցե՞ անունով ճանաչես նրան՝ չնայած բոլորը նրան ազգանունով են դիմում, որովհետև ռուսերենով այն ավելի լավ է հնչում:

- Ո՛չ, ո՛չ, և դարձյալ ո՛չ, ի՞նչ Տուլյագա, ի՞նչ Սադրուդդին: Այս ի՞նչ խանդի տեսարաններ են: Ավելի լավ է վերջ տանք այս անիմաստ վեճին ու հաշտվենք, - ժպտալով ասաց Կատյան՝ մոտենալով Իգորին, - ոչ ոք քեզ այնքան չի սիրում, ինչքան ես, գի՜ժ, - ձայնին տալով փաղաքշական երանգ, Կատյան փորձեց գրկել նրան:

- Հեռու մնա՛ ինձնից, փչացա՜ծ: Երևի ամբողջ հանրակացարանի տղաների հետ պառկել ես, հիմա էլ սիրահարվա՞ծ ես ձևանում, քա՜ծ: Լավ է, որ իմ սրտակից ընկերը՝ Գարիկն իմ աչքերը բացեց: Ես էլ՝ հիմարս, քեզ կինո, թատրոն էի հրավիրում, նույնիսկ ամուսնության առաջարկ արեցի, մինչդեռ ուրիշներն ավելի լավ էին ճանաչում քեզ՝ ընդամենը մի քանի բաժակ օղի, և դու պատրաստ էիր նրանց հետ անկողին մտնելու:

- Ի՜նչ, ուրեմն այդ Գարիկ կոչեցյալին, այդ խորամանկ հայի՞ն ես հավատում, այլ ոչ թե ինձ, ո՛վ սիրում է քեզ ամենամաքուր, ամենամեծ սիրով, ո՛վ նվիրված ու հավատարիմ է քեզ: Էլ ինչու՞ եմ ապրու՜մ՝ առանց քեզ կյանքն այլևս ինձ համար արժեք չունի: Ավելի լավ է՝ մեռնե՜մ, ինքնասպան լինեմ - բացականչեց Կատյան: 

Այդ ասելով, նա ցատկեց պատուհանի գոգին ու բացեց պատուհանը և, եթե Իգորը չհասցներ բռնել նրա երկար շրջազգեստի փեշերից, միգուցե կկատարվեր ամենասարսափելին՝ Կատյան ինքնասպան կլիներ՝ իրեն նետելով բարձրահարկ շենքի տասնչորսերորդ հարկից:

Երբ Իգորը Կատյային, երկար համոզելուց հետո, կարողացավ իջեցնել պատուհանի գոգից, նա չդիմացավ ու սկսեց լաց լինել: Արցունքները, նրա գեղեցիկ, կապույտ աչքերից, առատորեն հոսում էին կարմրատակած այտերով ցած: Նա լացակումաց ասաց.

- Հիմարի՜կ, ո՞նց չես հասկանում, որ այդ խորամանկ Գարիկն ուզում է խլել ինձ քեզանից: Գիտե՞ս, քանի՜-քանի՜ անգամ փորձել է սիրահետել ինձ, բայց ապարդյուն, որովհետև ես քեզ եմ սիրում: Եթե ես քեզ ուզենայի դավաճանել, հենց Գարիկի հետ կմտնեի անկողին, այլ ոչ թե՝ Տուլյագայի: Գարիկն ավելի գեղեցիկ է ու առնական, քան երևի Տուլյագան, ում ես չեմ էլ տեսել: Դա մտքովդ չէր անցե՞լ:

Իգորն արդեն զղջում էր, որ անիմաստ տեղն անպատվեց իր սիրեցյալին, իր աննման Կատյային. «Միթե Գարիկն՝ այդ անպիտանը, ուզում էր բաժանել իրենց, որ դյուրությամբ տիրեր Կատյային և դեռ ընկեր էլ կոչվում է՝ այն էլ սրտակից: Ի՜նչ աշխարհ է՝ ո՛չ սիրածդ աղջկան կարող ես վստահել, ո՛չ էլ մոտ ընկերոջդ»: Նա ուշադիր նայեց Կատյայի աչքերի մեջ ու հավատաց նրան, հետո` քնքուշ գրկեց ու փաղաքշեց:

- Համբուրի՜ր ինձ, - խնդրեց Կատյան:

Գիշերվա ժամը երեքն էր, երբ վերջապես Իգորը դուրս եկավ Կատյայի սիրատոչոր անկողնուց և ուղևորվեց դեպի իր սենյակը, որտեղ Գարիկը հանգիստ քնած էր: «Քնի՛ր, քնի՛ր, ստորի մեկը: Ուզում էիր գժտեցնել ինձ՝ իմ սիրելիի, իմ անուշիկ Կատյայի հետ, որ հետո հանգիստ, ինքդ կրքոտությամբ վայելեիր նրա հրաշագեղ մարմինը… Դավաճա՜ն, հուդա՛…Եվ դեռ սրտակից ընկեր է կոչվում», - մտածեց նա և, զայրույթից չկարողանալով զսպել ինքն իրեն, հարձակվեց խորը, քնած Գարիկի վրա.

- Վե՛ր կաց, վե՛ր կաց, ստո՛ր դավաճան, ի՞նչպես կարող էիր ինձ հետ այդպես վարվել:

Երբ Գարիկը դժվարությամբ բացեց աչքերը և զարթնեց, տեսավ Իգորի բռունցքն իր դեմքին շատ մոտիկ: Իգորը պատրաստվում էր նրան հարվածել: Անսպասելիությունից նա նստեց անկողնում և զարմացած հարցրեց.

- Ի՞նչ է եղել, Իգոր և ինչու՞ ես ուզում ինձ հարվածել: Ի՞նչ մեղք եմ գործել և, ընդհանրապես, ինչո՞վ եմ ես քո առաջ մեղավոր: Պատասխանի՛ր, խնդրում եմ: Չէ՞ որ նույնիսկ դատարանում՝ սկզբում մեղադրում են, իսկ հետո դատում ու պատժում, իսկ դու ուզում ես ինձ ինքնադատաստանի ենթարկել: 

Այս կերպ հանդիմանելով Իգորին, Գարիկին հաջողվեց կարճ ժամանակով մի փոքր զսպել նրան, քանի որ նա բռունցքը ետ քաշեց նրա քթի տակից, բայց միևնույնն է՝ իրադրությունը չափազանց լարված էր, և Գարիկը դա շատ լավ գիտակցում էր: Ժամանակ չկորցնելով, նա շարունակեց.

- Իգո՛ր, գիտես, չէ՞, որ մենք՝ երկուսս էլ ամուսնացած ենք եղել և կորցրել ենք մեր կանանց, ես՝ անխիղճ զոքանչիս պատճառով, դու՝ կնոջդ նենգ դավաճանության պատճառով, դրա համար էլ պարզապես ընկերներ չենք, այլ՝ սրտակից, ինչպես հարազատ եղբայրները: Ի՞նչպես կարող էի լռել և չզգուշացնել քեզ: Այդ քո նոր ընկերուհին, ում դու այդքան լուրջ ես վերաբերվում, որ նույնիսկ ամուսնության առաջարկ ես արել, թեթևաբարո վարքագիծ դրսևորելով, հենց իմ ներկայությամբ, և բոլորիս աչքի առաջ, առանց ամաչելու, անկողին մտավ Տուլյագայի հետ: Հիմա՝ նա քեզ հետ քնքշորեն սիրաբանել, մոլորեցրել ու նենգությամբ դրդել է իմ դեմ, դրա համար էլ ինձ չես հավատում: Դու էիր ասում չէ՞, որ կանայք վստահելի չեն, հիմա ինչու՞ նրան հավատում ես, ինձ՝ ոչ: Հետո, ես ի՞նչ շահ ունեմ՝ քեզ խաբելու. դու գիտես, չէ՞, որ ես մինչև հիմա իմ Կարինեին եմ սիրում և չեմ կարողանում մոռանալ նրան… Գիտե՞ս,  Տուլյագան իմ մոտ ընկերն է. նա շատ բարի և հարգալից է ամենքի հետ: Քանի անգամ փորձել եմ քեզ ծանոթացնել նրա հետ, բայց դու չես ուզել՝ չգիտեմ ինչու՞: Նա՝ նաև արտակարգ լավ խոհարար է՝ չտեսնված համեղ ուզբեկական ճաշատեսակներ է պատրաստում և սրտաբացորեն բոլորին հյուրասիրում: Այդ օրը նա ուզբեկական փլավ էր պատրաստել՝ գառան մսով ու դմակով, սիսեռով, լոլիկով, գազարով, սոխով, սխտորով ու զանազան համեմունքներով և պատկերացնու՞մ ես՝ ոչ թե ջրով, այլ ջրային գոլորշով: Նա հրավիրել էր ինձ և իր համակուրսեցիներին՝ Թոգային և Վալյային, ինչպես նաև վերջինիս ընկերուհուն՝ քո Կատյային: Աղջիկներն ուշադիր հետևում էին, թե Տուլյագան ինչպես է պատրաստում փլավը, մենք՝ նույնպես: Փլավն, իսկապես, շատ համեղ ստացվեց: Ճաշի ժամանակ Կատյան շատ խմեց: Տուլյագան և Թոգայն ընդհանրապես չխմեցին, որովհետև նրանց հավատը թույլ չի տալիս դա, իսկ ես՝ ընդամեն մի փոքրիկ բաժակ: Աղջիկների քեֆը լավացավ և նրանք սկսեցին երգել.

*Ой, цветет калина в поле у ручья.
Парня молодого полюбила я.
Парня полюбила на свою беду:
Не могу открыться - слова не найду!

Հետո Կատյան մոտեցավ Տուլյագայի մահճակալին, անպատկառորեն հանվեց, մտավ անկողին, կարծես այնտեղ միայն ինքը լիներ և անամոթաբար կանչեց Տուլյագային.

- Է՛յ Տուլյագա, իսկ հիմա արի՛ ինձ մոտ և ցու՛յց տուր, թե ինչպիսի տղամարդ ես դու, թե՞ դու միայն փլավ եփել գիտե՜ս…

Երբ մենք դուրս եկանք սենյակից, Տուլյագան արդեն նրա հյուրընկալ գրկում էր… Ուզու՞մ ես հավատա, ուզու՞մ ես՝ ոչ:

- Կհավատամ, եթե Տուլյագան հաստատի դա, - ասաց Իգորը մռայլված:

Առավոտյան Գարիկը գնաց Տուլյագայի մոտ: Պատմեց, թե ինչպիսի խնդրի հետ է բախվել և աղաչեց նրան գալ իրենց սենյակ և հաստատել իր ասածները, որպեսզի Իգորը հավատա նրան:

Տուլյագան մի փոքր մտորելուց հետո ասաց.

- Գարի՛կ, դու նրան ճշմարտությունն ես ասել և ուզեցել ես զգուշացնել մտերիմ ընկերոջդ, բայց միշտ չէ, որ ճշմարտությունը պետք է ասել մարդկանց՝ երբեմն այն շատ ցավոտ է լինում: Ես, իհարկե, կգա՛մ և կօգնե՛մ քեզ հաստատելու ճշմարտությունը, որովհետև դու իմ ընկերն ես:

Կատյան ու Իգորը չամուսնացան. նրանք երկուսն էլ շուտով հեռացան Մոսկվայից ու մեկնեցին ուրիշ քաղաքներ՝ ուսումը շարունակելու այլ բարձրագույն ուսումնական հաստատություններում:

Երկար տարիներ են անցել: Գարիկը, հիշելով Տուլյագայի խորհուրդը, զղջում է, որ ժամանակին իր մտերիմ ու սրտակից ընկերոջը զգուշացրել էր նրա ընկերուհու թեթևաբարո ու անպարկեշտ վարքի մասին: Նա հասկացել է մեկընդմիշտ, որ ոչ մի դեպքում չի կարելի խառնվել սիրող զույգերի հարաբերություններին, նույնիսկ բարի նպատակ հետապնդելով.

*Վստահեցին ոմանք ինձ – հոգիս դարձավ գաղտնարան,

Վստահեցի շատերին – գաղտնիքս առան ու տարան:

Ու զղջում եմ ես մի պահ, սեր ու բարիք եմ ցրել,

Մինչդեռ պետք էր սեր հայցել, իսկ բարիքը՝ վաճառել…

* Ой, цветет калина, ռուսական ժողովրդական երգ, խոսք՝ Մ. Իսակովսկիի:

* Պարույր Սևակ, «Մի պահ զղջում եմ» բանաստեղծությունից:

Կալիֆորնիա, Գլենդեյլ

3 մարտի, 2016թ.   

Ի՞նչ եղավ քեզ, Դիաննա…

Հակոբն առավոտյան երթուղային տաքսիով աշխատանքի գնալիս՝ հանդիպեց աշխատակցուհուն՝ Դիաննային: Նա բարձր տրամադրության մեջ էր:

- Ի՞նչ է եղել, Դիաննա՛, ինչու՞ ես այսքան ուրախ, - հարցրեց Հակոբը:

- Առանձնապես ոչինչ, - ծիծաղելով ասաց նա, - պարզապես մի հետաքրքիր գիրք եմ կարդում՝ Սոմերսեթ Մոեմի «Թատրոնը», դրա համար էլ ինձ շատ լավ եմ զգում: Անհամբեր սպասելու եմ երեկոյի գալուն, որ աշխատանքից հետո շարունակեմ այն ընդհատված տեղից:

- Այո՛, դու իրավացի ես, բավականին հետաքրքիր է կարդացվում: Ես էլ եմ դա կարդացել: Ընդհանրապես, լավ գիրք կարդալն էլ է երջանկություն, բայց ցավոք, մեր օրերում ընթերցանության միջոցով «երջանկություն» փնտրողները զգալի կերպով քչացել են:

- «Թատրոնում» ինձ, հատկապես դուր է գալիս Ջուլիայի՝ Ջուլիա Լամբերթի կերպարը: Նա, լինելով Լոնդոնի թատրոններից մեկի սիրված ու նշանավոր դերասանուհին, համարձակ կերպով սիրային կապի մեջ է մտնում  երիտասարդ երկրպագուներից մեկի՝ Թոմի հետ, ով համարյա իր որդու հասակակիցն է: Ճիշտն ասած, եթե ես լինեի նրա փոխարեն՝ նման բան չէի անի, բայց միևնույն ժամանակ չեմ կարողանում չհիանալ նրա խիզախությամբ, քանի որ այդ գաղտնի սիրային կապը բացահայտվելու դեպքում նա կկորցներ իր վաստակած բարձր հեղինակությունը, միգուցե նաև բազմահազար երկրպագուներին, ինչպես նաև, շատ հավանական է, կքանդվեր նրա ընտանիքը:

           

Նրանք այդպես ուրախ զրուցելով հասան Կիևյան փողոցի վրա գտնվող իրենց հիմնարկության կանգառին: Այնտեղ Հակոբն ու Դիաննան իջան երթուղային տաքսուց և Կիևյան ու Օրբելի փողոցների խաչմերուկում սպասեցին լուսաֆորի՝ կանաչ լույսի վառվելուն: Երբ կանաչ լույսն ազդարարեց, որ կարելի է հատել փողոցը՝ նրանք սկսեցին շարժվել և, երբ հասան մոտավորապես խաչմերուկի հետիոտնային անցման մեջտեղի մասին՝ Դիաննան հանկարծ ուժեղ ճչաց.

- Վա՜խ, ոտքս:

Հետո անմիջապես, կիսով չափ կքանստեց և երկու ձեռքերով ամուր բռնեց աջ ազդրը, ըստ երևույթին, ցավացող տեղում: Հակոբը մի կերպ բարձրացրեց տնքացող Դիաննային և կիսագրկած հասցրեց նրան դիմացի մայթը: Այնուհետև, նա բջջային հեռախոսով զանգահարեց հիմնարկություն՝ օգնություն խնդրելու: Մի քանի աշխատակիցներ, առանց հապաղելու, օգնության հասան: Նրանք Դիաննային հեշտությամբ հասցրեցին աշխատանքի վայր: Ինչ-որ մեկն արդեն շտապ օգնություն էր կանչել: Դիաննային անմիջապես տեղափոխեցին հիվանդանոց:

Հակոբն այլևս նրան չտեսավ: Երկու շաբաթ անց Դիաննան մահացավ:  

Հիվանդանոցում պարզել էին, որ Դիաննան արգանդի քաղցկեղ ուներ՝ արագընթաց, ամենավատ տեսակի՝ սարկոմա: Արգանդի քաղցկեղի ժամանակ հաճախ անսպասելի ցավը ճառագայթվում է դեպի ներքև՝ ոտքերին: Ամենայն հավանականությամբ, Դիաննան, մինչև Կիևյան ու Օրբելի փողոցների խաչմերուկի հետիոտնային անցումը հատելու պահը, չգիտեր, որ քաղցկեղով հիվանդ էր:

Դիաննայենց բնակարանը գտնվում էր Սայաթ Նովա փողոցի վրա՝ հինգ հարկանի շենքի չորրորդ հարկում: Նա՝ միշտ հենց այդ փողոցից էր երթուղային տաքսիյով աշխատանքի գնում: Դիաննան լավ աղջիկ էր՝ միշտ քաղաքավարի, կենսուրախ, դեռևս չամուսնացած: Նրան բոլորն էին սիրում: Հակոբը հաճախ էր Դիաննային առավոտյան հանդիպում երթուղային տաքսու մեջ՝ աշխատանքի գնալիս: Հիմա Հակոբն, ամեն անգամ այդտեղից անցնելիս՝ ակամա նայում էր վերև՝ Դիաննայենց բնակարանի պատուհաններին: Նա հաճախ էր ինքն իրեն նույն հարցը տալիս. «Տեսնե՞ս Դիաննան, մինչև մահանալը, հասցրե՞ց մինչև վերջ կարդալ Սոմերսեթ Մոեմի «Թատրոնը», որն այդքան հավանում էր»…

Կալիֆորնիա, Գլենդեյլ

26 փետրվարի, 2016թ.

Տաբատով աղջիկը…

1975 թվականն էր… Գալուստն այն ժամանակ տասնութ տարեկան էր. սովորում էր Երևանի Կարլ Մարքսի անվան պոլիտեխնիկական ինստիտուտում, որը Հայասստանի անկախությունից հետո վերանվանվեց Հայաստանի պետական ճարտարագիտական համալսարան, իսկ 2014 թվականի վերջին այն կրկին վերանվանվեց, այս անգամ՝ Հայաստանի պետական ազգային պոլիտեխնիկական համալսարան: 

Պոլիտեխնիկական ինստիտուտում, որոշ լսարաններ երբեմն այնքան մեծ էին, որ նույնիսկ համերգներ և այլ միջոցառումներ էին այնտեղ կազմակերպվում: Այդպիսի լսարաններից մեկում, որն առնվազն կինոթատրոն էր հիշեցնում, որովհետև ի լրումն նաև բեմահարթակ ուներ, Գալուստը հաճախում էր ֆիզիկայի դասախոսությունների: Դասախոսը երեսուն-երեսունհինգ տարեկան, ինքնահավան, գոռոզ ու մեծամիտ մի անձնավորություն էր: Նա դասախոսությունը կարդում էր բեմահարթակից, անընդհատ ճեմելով և կզակը շփելով՝ կարծես հենց նոր, ուսանողների աչքի առջև էլ հայտնագործել էր ամբողջ աշխարհին հայտնի քննարկվող բանաձևերն ու գրաֆիկները: Նրա մեծամտությունը չափազանց թափանցիկ էր և, բնականաբար, աննկատ չէր մնում ուսանողներից: Դասախոսն իրեն առնվազն «գիտությունների դոկտոր», կամ ավելի ճիշտ կլինր ասել՝ «ակադեմիկոս» էր երևակայում, չնայած գիտական ոչ մի կոչում չուներ… Նա նաև  բավականին հաճախ ահաբեկում և սպառնում էր ուսանողներին, որ անխնա կկտրի նրանց քննությունների ժամանակ և, հետևաբար նրանք դուրս կմնան ինստիտուտից, եթե չգոհացնեն իրեն կիսամյակի վերջում՝ քննություն հանձնելիս: Դասախոսն անհրապույր տեսք ուներ. նա կարճահասակ էր, աստիճանաբար նոսրացող մազերով, միշտ հագնում էր սև, անշուք կոստյում, որի տակից հազիվ նկատելի էր նրա քոսոտ, գույնը գցած փողկապը: Այնումենայնիվ, եթե մեկը նրան հարցներ, թե լսարանում ամենագեղեցիկ ու վայելուչ հագնված տղամարդն ո՞վ է, ապա նա առանց վարանելու կպատասխաներ, որ ինքն է: Նա անթաքույց արհամարհանքով էր վերաբերվում լսարանում նստած ուսանողներին՝ թե՛ աղջիկներին, և թե՛ տղաներին, համոզված լինելով, որ հանրապետության «ամենատգետ» ու «անհասկացող» ուսանողները հենց իրեն, իր պես «հանճարին» են բաժին ընկել…

Մի գարնանային պայծառ առավոտ, Գալուստի համակուրսեցին՝ կապուտաչյա ու գեղեցիկ մի աղջիկ՝ Կարինեն, գալով ֆիզիկայի լսարան, ապշեցրեց բոլորին իր արտաքին տեսքով. նա հագել էր կապույտ «Հոլիդեյ» ոճի տաբատ, որի փողկերը մի փոքր ավելի լայն էին, քան ծնկների մոտ, սպիտակ, ձյունասպիտակ, մետաքսյա վերնաշապիկ, սպիտակ բարձրակրունկ կոշիկներ: Նրա աջ ձեռքի դաստակը զարդարում էր մի կապտավուն ապարանջան, ականջները՝ նբագեղ, կապույտ քարերով ականջօղեր, իսկ ուսին գցել էր կապտավուն, արհեստական կաշվից կարված միջին չափերի մի պայուսակ: Կարինեի գեղեցիկ, ծովի ալիքների նման վճիտ, կապույտ աչքերը մի առանձին հմայք էին հաղորդում նրա դեմքին և բավականին ներդաշնակ էին ու սազական նրա կապտավուն հանդերձանքի  հետ…

Նրա գեղեցիկ տեսքը, համարձակությունն ապշեցրել ու հիացրել էին գրեթե բոլորին: Այն տարիներին կանայք դեռևս տաբատներ չէին հագնում, համենայն դեպս, Հայաստանում: Հիմա հակառակն է, ոչ միայն Հայաստանում, այլ նաև ամբողջ աշխարհում՝ ընդհանրապես: Ժամանակակից կանայք հիմնականում տաբատներ են հագնում: Շրջազգեստ կամ կիսաշրջազգեստ հագած կանայք այնքան հազվադեպ են, որ տղամարդիկ պատահաբար հանդիպելով նրանց հասարակական վայրերում, երկար, զարմացած, երբեմն էլ ակնհայտորեն հիացած, նայում են նրանց ետևից: Կարինեի կողմից տաբատով հանրության առջև երևալը մեծ համարձակություն և նկատելի իրադարձություն էր, որովհետև այն ժամանակ Հայաստանում տաբատ հագնելը տղամարդկանց մենաշնորհն էր:

Ինքնահավան ու գոռոզ դասախոսը լսարան մտնելով, սկսեց իր դասախոսությունը բեմահարթակից: Լսարանում քար լռություն էր տիրում, ոչ թե դասախոսությանն արտակարգ հետաքրքրության, այլ մեծամիտ դասախոսի անհարկի խստապահանջության պատճառով: Հանկարծ, դասախոսը հերթական անգամ, դասախոսության ընթացքում կզակը շփելիս, նկատեց առաջին շարքում տաբատով նստած Կարինեին: Նրա նեղլիկ աչքերը զարմանքից լայնացան և նա ափ նետված ձկան նման շնչահեղձ լինելով, աղավաղված ձայնով ծղրտաց.

- Աղջի՛կ,  ոտքի՛:

Լսարանում գտնվող աղջիկները սկզբում չհասկացան, թե ու՞մ է ուղղված այդ տարօրինակ կոչը: Սակայն նրա հայացքն այնպես էր մեխված խեղճ Կարինեի կապույտ տաբատին, որ աստիճանաբար բոլորի կարեկցական հայացքներն ուղղվեցին դեպի նա: Կարինեն վեհերոտ վեր կացավ, սպասելով իր «դատավճռին»:

- Իսկ հիմա դուրս կորի՛ր լսարանից, որ ես այլևս քեզ չտեսնեմ այդպիսի անպարկեշտ տեսքով, - մռնչաց կատաղած դասախոսը:

Կարինեն ամոթից կարմրեց և անհաստատ քայլերով դուրս գնաց լսարանից: Գալուստն, անտարբեր չլինելով Կարինեի հանդեպ, ուզում էր հարձակվել ամբարտավան դասախոսի վրա ու տղամարդավարի մի լավ քոթակ տաl նրան, բայց լինելով շրջահայաց ու խելամիտ երիտասարդ, քաջ գիտակցում էր, որ դրանով ավելի շատ կվնասեր թե՛ Կարինեին, թե՛ իրեն: Նա բռունցքները սեղմած, մի կերպ իրեն զսպելով, հազիվ դիմացավ մինչև դասախոսության վերջը: Դասասենյակում ոչ ոք չհամարձակվեց հակաճառել ամբարտավան դասախոսին, իսկ վերջինս ինքնագոհ իր բիրտ ու խուլիգանական արարքից, անվրդով ու տաղտկալի ձայնով շարունակեց դասախոսությունն ընդհատված տեղից:

Դասախոսության ավարտից հետո, ուսանողները տեսան Կարինեին՝ մտազբաղ կանգնած լսարանի դռան մոտ: Նա շատ ընկճված տեսք ուներ: Կարինեն մոտեցավ Գալուստին ու նրա անբաժան ընկերոջը՝ Հրաչին և շատ կամացուկ ասաց.

- Ինձ կուղեկցե՞ք տուն:

Ճանապարհին երեքն էլ լուռ էին: Կարինեն շատ անհանգիստ էր ու գունատ, նրա հայացքում տագնապ կար… Հանկարծ Գալուստն ու Հրաչը նկատեցին, որ իրենց է հետևում տղաների մի հոծ բազմություն: Նրանց աչքերը փայլատակում էին կրքից, կարծես Կարինեն առանց տաբատի լիներ: Ըստ երևույթին, տաբատն ընդգծում էր աղջկա կանացիությունը և նրանք հմայված ու հիպնոսացած գալիս էին նրա ետևից:  Բարեբախտաբար, Կարինեենց տունն այնքան էլ հեռու չէր ինստիտուտից և, առանց հետագա արկածների, դասընկերները վերջապես տուն հասան:

Անցան երկար տարիներ: Ներկայումս Հայաստանում կանացի տաբատներով ոչ մեկին հնարավոր չէ զարմացնել, առաևել ևս՝ զայրացնել: Տաբատներ հագնում են բոլոր տարիքի կանայք, նույնիսկ՝ տատիկները: Կարինեն մինչև հիմա, չնայած որ ինքն էլ է արդեն տատիկ դարձել, չի կարողանում մոռանալ տաբատի պատճառով կրած այն օրվա դառն ու անհարկի ապրումները:

Հիմա Գալուստն ապրում է Կալիֆորնիայում և, չնայած առաջացած տարիքին, հաճախում է Գլենդել քաղաքի համայնքային քոլեջը: «Հետաքրքիր կլիներ, եթե այն հետամնաց դասախոսն ու կրքաբորբոք տղաների հոծ բազմությունը, ովքեր փողոցում հետևում էին երկար տաբատ հագած Կարինեին, հիմա տեսնեին ամերիկյան քոլեջի որոշ ուսանողուհիներին՝ կարճ տաբատներով՝ մկրատով այնքա՜ն կարճացրած, որ գրպանները գրեթե ամբողջովին կողքերից կախված երևում են, իսկ նրանց կլորիկ ու փափլիկ հետույքների համարյա կեսը՝ մերկ ու գրգռիչ, մերթ ձախ են ճոճվում, մերթ՝ աջ, նրանց շորորուն քայլվածքներին համընթաց: Միգուցե հիմա այն բռի դասախոսի և վավաշոտ տղաների զայրույթն ու բորբոքվածությունը տեղին կլիներ, բայց ոչ հեռավոր անցյալում», - մտածեց Գալուստը՝ հիշելով Կարինեին.

Հեռու ես, անհաս, իմ լուսե երազ,
Բայց քեզ է սիրտըս փայփայում թաքուն,
Փռված է լույսըդ շուրջըս և վրաս,
Անհուն աշխարհում և իմ հեզ հոգում։*

*Վահան Տերյան, քառյակ՝ բանաստեղծությունից:

14 փտրվարի, 2016թ

Գլենդել, Կալիֆորնիա

ԱՄՆ-ում տպագրվել է Մարտին Շիրինյանի «Հեռավոր հուշերի մի քաղաք» պատմվածքը

Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների Կալիֆորնիա նահանգի Գլենդեյլ քաղաքում հրատարակվող ՀԱՄԱՅՆԱՊԱՏԿԵՐ գրական-մշակույթային հանդեսի (պատվավոր նախագահ Կարո և Մարիա Ճրճրյաններ, հիմնադիր և գլխավոր խմբագիր, ճանաչված բանաստեղծ Սարո Գյոդակյան) 69-րդ համարում, 2016թ. հունվարին տպագրվել է Մարտին Շիրինյանի «Հեռավոր հուշերի մի քաղաք» պատմվածքը (էջ՝ 50): 

Այն հրատարակվել է նաև Մարտին Շիրինյանի Գրական Փորձարարական Լաբորատորիայի բլոգում՝

http://imgrakan.blogspot.com/2015/08/1.html

Պատմվածքը կրում է բանաստեղծ Սարո Գյոդակյանի, Սարո Գյումրեցու գրած ինը քառյակներից բաղկացած երգի վերնագիրը և ընդգրկում է երեք՝ առաջին, չորրորդ և իններրորդ քառյակները: Զարմանալիորեն, 1969 թ. գրված այս երգը, գաղափարով համահունչ է Մ. Շիրինյանի պատմվածքին: Բանաստեղծության հեղինակ Սարո Գյոդակյանը և նույնանուն պատմվածքի հեղինակ Մարտին Շիրինյանը, փաստորեն իրարից անկախ, գրեթե նույն մտահղացումով են ոգեշնչվել: Կարծում եմ ընթերցողին դուր կգա: Իմիջիայլոց, Սարո Գյումրեցու երգի տողերի հիման վրա 1973թ. կոմպոզիտոր Վալերի Հարությունյանը երաժշտություն է գրել, իսկ թիֆլիսաբնակ հայտնի երգիչ՝ Սուրիկ Պողոսյանը երգում է այդ երգը:

Կալիֆորնիա, Գլենդեյլ

2 փետրվարի, 2016թ.