Մայր լինելը միայն գերագույն
երջանկություն չէ, այլ նաև անսահման պատասխանատվություն, ինքնազոհողություն և
անմնացորդ նվիրվածություն: Մանուկ հասակից մենք բոլորս ամբողջովին կախված ենք մեր
մայրերից` առանց նրանց հնարավոր չէ գոյատևել, հասակ առնել, դաստիարակվել ու պիտանի
մարդ դառնալ հասարակության համար: Իզուր չէ, որ բազմաթիվ բանաստեղծություններ են
ձոնվել ու նվիրվել մեր պատվարժան ու սիրասուն մայրերին.
Մեր
հույսի դուռն
է
մայրս,
Մեր
տան
մատուռն է
մայրս,
Մեր
օրորոցն է
մայրս,
Մեր
տան
ամրոցն է
մայրս…*
Բայց
կան նաև անխիղճ ու անսիրտ մայրեր, որոնք անտարբեր են իրենց իսկ ծնած երեխաների
նկատմամբ և միաժամանակ չափազանց զգայուն՝ սեփական ու աննշան անձի նկատմամբ… Նրանք
պատրաստ են ոչ թե զոհաբերվել հանուն իրենց երեխայի, այլ ընդհակառակը՝
անհրաժեշտության դեպքում զոհաբերե՛լ երեխային հե՛նց իրենց սեփական, եսասիրական
պահանջների համար: Այդպիսիներն ավելի լավ է մայր չդառնան և փորձանքի մեջ չգցեն
իրենց ամուսիններին, ազգականներին, ինչու չէ՝ նաև հասարակությանը, բայց բնությունը
շռայլորեն և մեծահոգաբար հավասար հնարավորություններ է տվել նա՛և նրանց: Մայր
լինելը դա կոչում է, հատուկ կարգավիճակ, բնության պարգև… Այդ պարգևը նույնիսկ
կենդանիներին է տրված:
Կինը
պառկած էր տաք անկողնում և ձևացնում էր, թե չի լսում երեխայի լացը: Երեխայի
կերակրելու ժամն էր… Լույսը նոր էր բացվել և դրսում դեռևս ցուրտ էր: Էլի մի քանի
րոպեներ, և արևը դուրս կգար և պայծառորեն կլուսավորեր ու կջերմացներ աշխարհը, բայց
ո՛չ այս մոր սիրտը… Անկողնում պառկած կինը ցածրահասակ էր, գիրուկ, իսկ գեղեցիկ սև
աչքերը և երկար թարթիչները՝ մի առանձնահատուկ հմայք էին հաղորդում նրա դեմքին:
Առօրյա կյանքում նա քաղցրալեզու և ժպտերես էր: Առաջին հայացքից կարող էր թվալ, թե
նա բարության ու անմեղության մարմնացում էր, բայց դա այդպե՛ս չէր… Ո՛չ, նա չար
չէր, բայց բարի՛ էլ չէր. ագա՛հ ու եսասե՛ր՝ միայն այս երկու բառերով կարելի է նրան
համառոտակի նկարագրել: Նրա ընտրյալը բարձրահասակ, բարետես մի երիտասարդ էր, ով՝ իր
ազնվությամբ, բարությամբ, վայելուչ շարժուձևով, կրթվածությամբ, վերաբերմունքով ու
երբեմն էլ միամտությամբ՝ հիացնում ու զարմացնում էր շրջապատի մարդկանց: Նրանք,
որպես ամուսիններ, բոլորովին չէին համապատասխանում միմյանց թե՛ արտաքինով, և թե՛
բնավորությամբ ու խառնվածքով: Կար ևս մի հանգամանք: Սա կնոջ երկրորդ
ամուսնությունն էր:
Տունը,
որտեղ նրանք ապրում էին, կառուցվել էր ամուսնու, սկեսրոջ և մանկահասակ տալոջ
միահամուռ ու քրտնաջան աշխատանքի շնորհիվ: Նրանք սկզբում տան կառուցման համար
հատկացված հողամասը մաքրել էին անթիվ ու անհամար քարերից, հետո հարթեցրել տեղանքը
և, օգտագործելով հավաքած քարերը, շարել էին տան պատերը: Տան կառուցումը տևել էր մի
քանի երկար ու ձիգ տարիներ՝ լեցուն բազմաթիվ զրկանքներով, հոգսերով ու խնդիրներով:
Քրտինքով
շաղախված և կառուցված այդ տունն արժեքավոր էր նրանց բոլորի համար, բայց ո՛չ՝
հարսի, ով եկած օրվանից համոզում էր տան կեսը վաճառել և գեղեցիկ հագուստներ գնել
իրենց և, հատկապես՝ իրե՛ն համար: Սկզբում, բոլորը դեմ էին այդ անհեթեթ առաջարկին,
նույնիսկ տալը, ով ընդամենը տասնչորս տարեկան էր, բայց ինչպես ասում են՝ կաթիլը
քար է ծակում:
Տան
կեսը վաճառեցին. սեփական տան բակում օտար մարդիկ հայտնվեցին…
Մեկ
տարի անց սկսվեց Հայրենական մեծ պատերազմը… 1941 թվականի հունիսի 22-ին ֆաշիստական
Գերմանիան, խախտելով 1939 թվականին Խորհրդային Միության հետ կնքած՝ միմյանց վրա
չհարձակվելու պայմանագիրը, առանց պատերազմ
հայտարարելու, հարձակվեց Խորհրդային Միության վրա: Անմիջապես զորակոչի տարիքի
բոլոր տղամարդիկ մեկնեցին ռազմաճակատ՝ հայրենիքը պաշտպանելու անարգ զավթիչներից:
Ռազմաճակատ մեկնեց նաև կնոջ ամուսինը: Բաժանման պահն ամենադժվարն էր. նա տանն էր
թողնում մորը, քրոջը, կնոջը և թանկագին դստերը, ով նոր-նոր սկսել էր քայլել ու
խոսել, ինչպես նաև արդեն ամուսնացած ավագ քրոջը, ում ամուսինն արդեն զորակոչվել էր՝
իր երկու եղբայրների հետ: Այդ պատերազմին մասնակցող ազգությամբ հայ մասնակցների
թիվը մոտ հինգ հարյուր հազար էր, որից երկու հարյուր հազարն անձնվիրաբար զոհվեց… Ըստ որում՝ հարյուր վեց հայ արժանացավ
Խորհրդային Միության հերոսի կոչմանը, իսկ մարշալ Հովհաննես Բաղրամյանը և օդաչու
Նելսոն Ստեփանյանն այդ գերագույն կոչմանն արժանացան կրկնակի անգամ…
Շուտով,
պատերազմի պատճառով, վատթարացավ տնտեսական վիճակն ամբողջ Խորհրդային Միությունում:
Հացի որակը կտրուկ ընկավ և դարձավ կտրոններով: Մարդիկ բավականին թանկ գներով
հագուստ կամ հաց կարողանում էին գնել միայն, այսպես կոչված, սև շուկաներից, որտեղ
գներն աստղաբախշական էին: Սև շուկայում առևտուրը խորհրդային ռուբլով համարյա չէր
կատարվում, այլ հիմնականում ոսկով, կամ էլ փոխանակվում էր արժեքավոր
ապրանքատեսակներով, որվհետև ռուբլին արժեզրկվել էր, իսկ խանութներն էլ գրեթե
դատարկ էին: Հայաստանում, ինչպես նաև ամբողջ Խորհրդային Միությունում, սով էր…
Սովը դա բոլոր պատերազմների պարտադիր ուղեկիցն է և պակաս թվով կյանքեր չի
խլում-տանում, քան բուն պատերեզմական գործողությունները: «Ամե՛ն ինչ
ռազմաճակատի, ամե՛ն ինչ հաղթանակի համար» կարգախոսը, որ հնչում էր ամեն տեղ, բավականին
ուժեղ հայրենասիրական բովանդակություն ունենալով հանդերձ՝ քաշում, տանում էր ամեն
ինչ՝ առանց այն էլ սովից հյուծված, խեղճացած ու ուժասպառ եղած ժողովրդից:
Կինը
քաղցած էր և երազում ուտելիք տեսավ՝ ճոխ, առատ մի սեղան, որի վրա շարված էին բազմազան
համեղ ուտելիքներ: Նա անընդհատ, ագահաբար ուտում էր, բայց զարմանալի բան՝ ուտելով
սեղանի վրա դրված ուտելիքը չէր հատնում, իսկ ինքն էլ ոչ մի կերպ չէր կշտանում…
Հանկարծ նա զարթնեց ու անչափ ափսոսաց, որ դա երազ էր: Կինը շատ քաղցած էր: Նա
համոզված էր, որ իր երկու տարեկան դստեր համար տատն ու մանկահասակ հորաքույրը
լրացուցիչ հաց պահած կլինեն՝ իրենց չափաբաժիններից: Նա մթության մեջ խարխափելով
խոհանոցում՝ ման եկավ և գտավ հացի կտորն ու առանց վարանելու հաճույքով կերավ: Քիչ
անց նա խորը քուն մտավ:
Առավոտյան
հայտնի դարձավ, որ երեխայի համար նախատեսված հացը չկա: Տատն ու հորաքուրը
հասկացան, թե ով է կերել. շատ զայրացան, բայց ոչինչ չասացին հարսին: Հաջորդ օրվա
հացի կտորը նրանք խնամքով թաքցրեցին, բայց հարսը գիշեր, երբ բոլորը քնած էին, վեր
կացավ, փնտրեց, գտավ ու նորից կերավ: Երեխայի տատն ու հորաքույրն անընդհատ նորանոր
թաքստոցներ էին պատրաստում հացի համար, բայց միևնույնն է, անխիղճ հարսը գտնում և
ուտում էր՝ հատուկ երեխայի համար, նրանց կողմից հատկացված հացի լրացուցիչ բաժինը…
-
Անխի՜ղճ, - ասաց սկեսուրը հարսին, - ա՜խր այդ հացի կտորը տալիս ենք երեխային, երբ
գիշերները զարթնում ու լա՜ց է լինում սովածությունից:
Մի
օր հորաքույրը չդիմացավ և հեծկլտալով՝ իր, դեռևս մանկական բռունցքներով հարձակվեց
հարսի վրա: Հարսը ոչինչ չասաց և նույնիսկ չդիմադրեց: Նրա համար միևնույն էր՝
կհանդիմանե՞ն իրեն, թե՞ կհարվածեն…
Որոշ
ժամանակ անց տնից սկսեցին իրեր պակասել: Սկզբում կամաց- կամաց անհետացան կնոջ
ամուսնու հագուստները, որ գնել էին տան կեսի վաճառքից, և նա չէր հասցրել հագնել
պատերազմի պատճառով, հետո՝ սկեսրոջ և տալոջ հագուստներն ու իրերը:
Այլևս
անհնար էր հարսի հետ ապրելը: Սկեսուրը նրան տնից չէր վռնդում միմիա՛յն՝
ռազմաճակատում գտնվող որդու պատճառով:
Երբ
այլևս բան չէր մնացել վաճառելու, հարսը գնաց և այլևս չվերադարձավ, նույնիսկ
երեխային չվերցրեց իր հետ…
Միայն
մի քանի ամիս հետո հայտնի դարձավ, որ նա՝ այդ անզգամը, տնից փախել էր իրենից
տարիքով բավականին մեծ մի հաշմանդամի հետ, չսպասելով ռազմաճակատից՝ իր երիտասարդ
ու բարետես ամուսնու վերադարձին:
*Հովհաննես Շիրազ, «Մայրս» բանաստեղծության առաջին քառյակը:
Կալիֆորնիա, Գլենդեյլ
10 ապրիլի, 2015թ.
