Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ ներգաղթելուց
հետո պարոն Քիանն իր ընտանիքի հետ ապրում է Լոս Անջելեսի Ֆութհիլ արվարձանում, որը
շատ մոտ է Կալիֆորնիայի Գլենդել քաղաքին: Նա երազում է գնել մի փոքրիկ, հարմարավետ
տուն, որի պարտեզում ցանկանում է կառուցել կապտավուն խճանկարներով զարդարված փոքրիկ
ջրավազան, որտեղ կլողային ոսկե ձկնիկներ կամ էլ ճապոնական կոիներ: Խայտաբղետ ու
գույնզգույն կոիները ոսկե ձկնիկներից պակաս գեղեցիկ չեն և ի հավելումն ավելի
երկարակյաց են. նրանք ապրում են ավելի քան երկու հարյուր հիսուն տարի… Պարոն Քիանն
ու նրա կինը՝ Չինգ-Չինգն ամեն օր կզմայլվեին ջրավազանով, իսկ իրենց մահից հետո կոիների
ջրավազանը հաճույք կպատճառեր նրանց որդիներին ու դուստերին: Ամենայն
հավանականությամբ կոիներով կհասցնեին զմայլվել նաև նրանց թոռներն ու ծոռները՝
կոիների երկարակյացության շնորհիվ: Պարոն Քիանը մտադիր է իրենց ապագա տան մուտքին
հանդիսավոր տեսք տալու համար, տնկել այնտեղ մի զույգ կարճլիկ, հաստաբուն,
թագավորական սագո-արմավենիներ, որոնք թեև չափազանց թունավոր են թե՛ տերևներով, թե՛
արմատներեվ, և թե՛ հատկապես, պտուղներով, բայց
և անգերազանցելի են իրենց շքեղ գեղեցկությամբ որպես մշտադալար, դեկորատիվ ծառեր: Նա
պատրաստվում է նաև իրենց պարտեզը զարդարել
հսկայական, տարատեսակ, ծաղկող կակտուսներով, լիմոնի, լայմի, մանդարինի, նռան
ծառերով, չինական հրաշագեղ մուգ կարմիր վարդերով, սպիտակ քրիզանթեմներով, ինչպես
նաև բազմաթիվ ու բազմազան, մանր-մունր, գունզգույն ծաղիկներով՝ պետունիաներով, պորտուլականերով,
գազանիաներով և հոտավետ մեխակներով: Մի խոսքով նա մտադիր է ստեղծել երկնային դրախտ
երկրի վրա:
Պարոն Քիանը շատ լավ անգլերեն
գիտի: Նա աշխատում է որպես անգլերեն լեզվի ուսուցիչ «Գլենդելի
Համայնքային քոլեջի» ոչ կրեդիտային
մասնաճյուղում՝ Գարֆիլդում: Դասավանդում է հաճույքով, ամենայն մանրամասներով և
օրինակներ բերելով քննարկվող նյութի վերաբերյալ, բայց կա մի հանգամանք՝ նրա
առոգանությունը սարսափելի է, քանի որ խոսում է գրեթե չինական առոգանությամբ… Միգուցե
դա էր պատճառը, որ նրան չէին ընդունել «Գլենդելի
Համայնաքային քոլեջի» կրեդիտային
մասնաճյուղում՝ Վերդուգոյում: Նա լրիվ դրույքով չի աշխատում, այլ ժամավճարով: Դա
նշանակում է, որ քոլեջը ոչ մի պարտավորություն չունի նրա նկատմամբ, ո՛չ վճարովի
արձակուրդի, և ո՛չ էլ ժամանակավոր անաշխատունակություն ունենալու դեպքում: Ընդհանրպես
քոլեջի դասախոսների մեծ մասն այդպիսի պայմաններով է աշխատում: Դա ձեռնտու է քոլեջին: Պետությունը դրանից չի
տուժում: Առիթից օգտվելով այդպես են վարվում գրեթե բոլոր ուսումնական հաստատություներն
Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում: Չնայած այդ բոլորին պարոն Քիանը դժգոհ չէ, քանի
որ այստեղ երբեմն մեկ օրում այնքան է վաստակում, ինչքան իր հայրենիքում մի ամբողջ
ամսվա ընթացքում: Ամենազավեշտալին այն էր, որ «քիան» չինարեն նշանակում է փող, իսկ ինքը միայն հիմա ծեր
հասակում է հնարավորություն ստացել փող աշխատելու, որի շնորհիվ հույս կա
իրականացնելու իր և կնոջ նվիրական երազանքը:
Պարոն Քիանը համեստ է ու մի
փոքր երկչոտությամբ է վերաբերվում իր ուսանողներին: Նա դժվարանում է հարաբերություններ
հաստատել նրանց հետ: Կալիֆորնիայում ապրում են բազմաթիվ ազգերի ներկայացուցիչներ:
Նրանք բոլորն ունեն իրենց սովորությունները, որոնք հաճախ չափազանց տարբեր են: Նոր
ներգաղթածները պետք է երկար տարիներ ապրեն Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում, որպեսզի
վերջապես ձեռք բերեն ամերիկյան ազգի սովորությունները և այլևս չտարբերվեն կամ գոնե
քիչ տարբերվեն: Հենց այդ պատճառով էլ առավել դժվար է նոր ներգաղթածների հետ գործ
ունենալը: Պարոն Քիանի համար այս առումով կրկնակի դժվար է, որովհետև ինքն էլ է վերջերս
ներգաղթել՝ ընդհամենը մի քանի տարի է և բոլրովին վերջերս է քաղաքացիություն
ստացել: Սովորաբար, օրինական կերպով ներգաղթյալները հինգ տարի հետո
միայն իրավունք ունեն քաղաքացիություն
ստանալու համար դիմելու:
Պարոն Քիանը չի կարողանում
հասկանալ, թե ինչու են ուսանողներն այդքան շատ հարցեր տալիս, հատկապես հայ
ուսանողները: Սովորաբար չինացիները հարցեր չէին տալիս, ո՛չ Պեկինում, ո՛չ էլ
այստեղ: Նրանց կողմից հարց տալն ընդունված չէ, քանի որ այն ընկալվում է որպես բացահայտ
անհարգալից ու անուշադիր վերաբերմունք ուսուցչի և դասավանդվող առարկայի նկատմամբ:
Այդպես են կարծում ոչ միայն չինացիներն, այլ նաև ճապոնացիները, կորեացիները, վիետնամցիները
և ընդհանրապես բոլոր արևելյան ժողովուրդները: Նրանք, նույնիսկ կազմակերպչական
խնդիրների վերաբերյալ հարցեր տալուց են խուսափում: Արևելյան ժողովուևրդները դասի
ժամանակ համրանում են, կարծես մոռանում են խոսելը, բայց ուշադիր հետևում են դասին
և պարտաճանաչ կերպով կատարում ուսուցչի բոլոր հանձնարարությունները: Ընդմիջումներին
կամ դասերից հետո նրանք շատ աղմկոտ են. անընդհատ խոսում և ծիծաղում են՝ իրենց վրա
գրավելով մյուս ուսանողների ուշադրությունը: Անհավատալի է, որ դասերի ժամանակ պապանձված
այդ մարդիկ կարող են այդքան աշխուժանալ: Երևում է դասերի ժամանակ չխոսելը նրանցից
մեծ ջանքեր է պահանջում, բայց նրանք համառորեն հավատարիմ են մնում իրենց
սովորություններին:
Պարոն Քիանը հաճույքով է
դասավանդում և սիրում է իր ուսանողներին: Նա գրեթէ երջանիկ էր դասավանդելիս, եթե
չլիներ, հատկապես հայ ուսանողների անհագուրդ հարցասիրությունը: Հակառակի պես
Գլենդելը գրեթե վաթսուն տոկոսով բնակեցված է հայերով, հատկապես Իրանից և
Հայաստանից եկած ներգաղթյալներով: Անհամեմատ շատ թվով հայեր են են գալիս Իրանից:
Կարելի է ասել, որ պարսկական առոգանությամբ արևելյան հայերենն է գերիշխում
Գլենդելում: Պարսկահայերի հայերենը շատ նման է երևանյան բարբառին, նույնիսկ նրանց
բառապաշարում հանդիպում են որոշ ռուսական բառեր, ինչպես հայաստանահայերի և
արցախահայերի մոտ, իսկ որոշ հայկական բառերին էլ ուրիշ անուններ են տալիս, օրինակ՝
էլեկտրականությանը կայծ են ասում, սովորելուն՝ կարդալ, աշխատելուն՝ գործել, դեղին՝
ճար և այլն: Գլենդելում անհամեմատ քիչ են Ռուսաստանից, Լիբանանից, և Սիրայից եկած մեր հայրենակիցները:
- Նրանք ամեն ինչ ուզում են
իմանալ, ամեն ինչին կասկածանքով են վերաբերվում և պահանջում են վերլուծություն, - գանգատվում
էր նա կնոջը:
- Բայց այդքան շատ հարց տալն
անքաղաքավարություն է, - նկատում էր նրա կինը, Չինգ Չինգը:
- Ո՛չ, անքաղաքավարություն չէ՛:
Քոլեջը խրախուսում է ուսանողների կողմից հարցերը տալը: Ուղղակի ես չեմ կարողանում
համակերպվել դրան: Հատկապես ինձ տանջում է մի հարց, թե ինչու՞ են նրանք այդքան
հարցասեր:
Ուսանողներն էլ իրենց հերթին
էին գանգատվում նրանից.
- Այս պարոնի խոսելուց ոչինչ
չենք հասկանում, ոնց-որ չինարեն խոսի… Ինչպես կարելի անգլերեն սովորող սկսնակ
ուսանողներին այսպիսի առոգանությամբ ուսուցիչ տրամադրել…
- Լսի՛ր, Քիան, - մի օր ասաց
նրան կինը, - իսկ դու երբեմն անկեղծացիր նրանց հետ, պատմիր քո կամ ընտանիքիդ
մասին: Անկեղծությունը միշտ էլ բացում է մարդկանց սրտերը:
Պարոն Քիանին կնոջ խորհուրդը
խելամիտ թվաց, և նա որոշեց ժամանակ առ ժամանակ օգտվել նրա խորհրդից՝ հարմար առիթ
ներկայանալու դեպքում:
Առիթը սպասվածից էլ շուտ եկավ:
Դասը մատուցողների և թեյանվերների մասին էր: Պարոն Քիանը պատմեց ուսանողներին, որ
ի տարբերություն Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների, Ճապոնիայում, Կորեայում և չինական երկու պետություններում՝
Չինաստանում և Տայվանում ընդունված չէ թեյանվեր թողնելը, իսկ ահա երրորդ չինական
պետությունում՝ Հոնգ Քոնգում այն լայնորեն տարածված է: Նա պատմեց նաև, որ իր
դուստրը բավականին լավ է վաստակում Լոս Անջելեսի ռեստորաններից մեկում՝ շնորհիվ
թեյանվերների: Ուսանողներն ուշադիր լսում էին նրան: Այս անգամ նույնիսկ նրանց
հարցերը հաճելի թվացին նրան: Ուսանողներն էլ իրենց հերթին պատմեցին թեյանվերներ
թողնելու սովորությունների մասին այն երկրներում, որտեղից եկել էին: Պարզվեց, որ
Արփենիկի եղբայրն էլ աշխատում է Լոս Անջելեսի Վան Նայս թաղամասում գտնվող «Օլիմպիա»
ռեստորանում և համեմատաբար լավ է վաստակում թեյանվերների շնորհիվ նույնպես: Փոխադարձ
անկեղծությունը ոնց-որ թե ստացվեց՝ գլխավորապես Քիանի դստեր թեյանվերները
հիշատակելուց հետո:
- Ինչպես երևում է Չինգ Չինգը
ճիշտ էր, - մտածեց պարոն Քիանը:
Մի ուրիշ անգամ դասը
Կալիֆորնիայի կլիմայի մասին էր, և պարոն Քիանը պատմեց իր սպիտակամորթ և երիտադասարդ
հարևանի մասին, որը սովորություն ուներ Լոս Անջելոսի կիզիչ արև տակ հաճախակի վազելու՝
մինչև գոտկատեղը մերկացած:
- Իսկ ինչու՞ կիզիչ արև տակ,
այլ ոչ թե վաղ առավոտյան, երբ արևն այնքան էլ չի վառում, պարո՛ն Քիան, - հարցրեց
ուսանողներից մեկը:
- Որովհետև կիզիչ արևի տակ
վազելիս քրտնարտադրությունն ավելի շատ է, ինչը նպաստում է արագ նիհարելուն, -
պատասխանեց նա:
- Կիզիչ արևի տակ վազելը ճիշտ
չէ՛, - ասաց պարոն Քիանի ուսանողներից մեկը՝ Պարթևը, որը մասնագիտությամբ բժիշկ
էր, - քանի որ օրգանիզմը ջրազրկվում է, ինչպես նաև մեծ քանակությամբ միկրոտարրեր է
կորցնում առատ քրտնարտադրության պատճառով՝ զգալի վնաս հասցնելով վերջինիս: Մարդկային
օրգանիզմին անհրաժեշտ քսան միկրոտարրերից տասնմեկն արտադրվում է օրգանիզմի ներսում,
իսկ իննը համալրվում է դրսից՝ սննդի հետ: Հասկանալի է, որ սխալ սնվելու դեպքում, որը
հաճախ է պատահում, օրգանիզմը նույնիսկ կունենա դրանց պակասը, իսկ արևի տակ վազելը
չափազանց վտանգավոր կարող է դառնալ` էլ ավելի պակասեցնելով միկրոտարրերի քանակը:
Մարդկային օրգանիզմում հազարից ավելի ֆերմենտների արտադրությունը հնարավոր չէ
առանց այդ միկրոտարրերի, ինչպիսնին են՝ կալցիումը, մագնեզիումը, նատրիումը,
կալիումը, երկաթը, ցինկը, նիկելը, պղինձը, քրոմը յոդը և այլն: Ես էլ եմ հաճախ
տեսնում վազող մարդկանց կեսօրին կամ կեսօրից հետո: Մեր երկրում մարդիկ ավելի
գիտակից են և զգույշ: Նրանք երբեք այդպիսի անխոհեմ բան չեն անի:
Պարոն Քիանն ասաց նաև, որ վերոհիշյալ
հարևանը չնայած երիտադարդ հասակին և առողջ կազմվածքին շուտով հիվանդացել էր մաշկի
քաղցկեղով և մահացել:
- Զարմանալի է, - ասաց պարոն Քիանը,
- ես երբեք մաշկի քաղցկեղի մասին չէի լսել Չինաստանում ապրելիս, բայց այստեղ հաճախ
է հանդիպում այդ հիվանդությունը:
- Այո՛, - ասաց Պարթև: Մաշկի
քաղցկեղը` մելանոման Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների, հատկապես արևաշատ նահանգներում՝
Կալիֆորնիայում, Նեվադայում, Արիզոնայում, Նյու Մեքսիկոյում, Թեքսասում, Լուիզիանայում,
Միսիսիպիյում, Ալաբամայում, Ջորջիայում, Հարավային Կարոլինայում, և Ֆլորիդայում հաճախ
է հանդիպում: Դրանով մեծամասամբ հակված են հիվանդանալու բաց մաշկ ունեցող սպիտակամորթները,
իսկ թուխ սպիտակամորթներն, ինչպիսին են օրինակ՝ հայերը, նաև կովկասյան մյուս
ժողովուրդները, ասիացիները, իսպանացիները, Հարավային Ամերիկայի ժողովուրդները,
արևելյան ժողովուրդները, որոնք դեղնամաշկ են և սևամորթները հազվադեպ են
հիվանդանում: Իմիջիայլոց, մելանոմայով են հիվանդացել Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների
նախկին նախագահներ՝ Ռոնալդ Ռեյգանը, Ջիմի Քարտերը, Բիլ Քլինթոնը, Ջորջ Վ. Բուշը, սենատոր՝
Ջոն ՄաքՔեյնը, որովհետև նրանք բոլորն էլ բաց սպիտակ մաշկ ունեին և հաճախ էին արևի
տակ լինում: Բարեբախտաբար նրանք ժամանակին հաջողությամբ բուժվել են:
- Իսկապե՜ս, - բացականչեց պարոն
Քիանը, - ես դա չգիտեի:
- Ընդհանրապես խորհուրդ չի
տրվում անգամ զբոսնել կիզիչ արևի տակ, իսկ եթե այնումենայնիվ անհրաժեշտություն կա
այդ ժամանակ դրսում լինելու համար, ապա պետք է հագնել այնպիսի հագուստներ, որոնք հնարավորինս
ծածկում են մարմինը, հատկապես չպետք է հագնել կարճաթև վերնաշապիկներ ու շապիկներ,
կարճ շալվարներ, կարճ շրջազգեստներ կամ կարճ կիսաշրջազգեստներ՝ հենց մաշկի
քաղցկեղից խուսափելու համար, - շարունակեց Պարթևը:
Մի անգամ դասի ժամանակ, երբ պարոն
Քիանը ջանասիրաբար բացատրում էր անգլերենի բայերի ներկա կատարյալ ժամանակի
օգտագործման առանձնահատկությունները, իսկ հայ ուսանողներն, ինչպես միշտ բազմաթիվ
հարցեր էին տալիս նրան այն ավելի լավ հասկանալու համար, նրա դեմքին հայտնվեց
մտազբաղ մի արտահայտություն: Թեև նա շարունակում էր համբերությամբ բացատրել, թե ինչով է տարբերվում
ներկա կատարյալ ժամանակն անցյալ ժամանակից՝ բազմաթիվ օրինակներով համեմատություններ
անելով այդ երկու ժամանակների միջև, պարզ երևում էր, որ մեկ ուրիշ առավել կարևոր
միտք պարուրել էր նրա ուղեղը… Ակնհայտորեն նա լարված, զուգահեռաբար մեկ ուրիշ բանի
մասին էր մտածում: Հանկարծ նրա դեմքին գծագրվեց մի խորիմաստ ժպիտ… Թեև նա չբացականչեց էվրիկա, այսինքն գտա,
ինչպես դա ժամանակին արել էր հույն նշանավոր փիկիսոփա՝ Արքիմեդը, երբ հայտնաբերել
էր ֆիզիկայի կարևորագույն օրենքներից մեկ, բայց ոգևորված բացականչեց.
- Հասկացա՜, ես վերջապես հասկացա՜,
թե ինչու են հայերն այդքան հարցասեր: Նրանք հարցասեր են, որովհետև եղեռն են տեսել
և այդ պատճառով էլ կասկածամիտ են դարձել: Ցեղասպանությունը ծանր փորձություն է…
Հայերն ուզում են ամեն ինչի պատճառն իմանալ… Պատճառ-հետևանքային կապը նրանց համար
շատ կարևոր է: Բացի դրանից գիտելիքն ուժ է և ոչ մի բան մարդուն չի կարող ավելի
ամուր պաշտպանել և հավատ ներշնչել, ինչպես իրազեկված լինելն, իմացությունն ու
ստեղծարարությունը: Դրա համար էլ նրանք ձգտում են հնարավորինս շատ գիտելիքներ ձեռք
բերել: Պատահական չէր, որ չարագործ թուրքերն իրենց եղեռնագործությունը սկսեցին հայ
մտավորականներին վերացնելով… Եթե չեմ սխալվում 1915թ. ապրիլի 24-ին էր, այդպես
չէ՞:
Ինչ խոսք, հետաքրքիր
բացահայտում է, - ասաց Արփենիկը, - բայց ինչքանո՞վ է այն ճիշտ…
Մարտին Շիրինյան
Գլենդել, Կալիֆորնիա
18 դեկտեմբերի, 2015թ.
